Op zaterdag konden we nog in korte broek buiten eten ’s avonds, terwijl er gisteren lokaal natte sneeuw waargenomen werd. Het zal niemand ontgaan zijn dat het in korte tijd flink is afgekoeld. De temperaturen liggen deze week behoorlijk beneden het klimaatgemiddelde. Waar al die kou vandaan komt? Het zee-ijs naast Groenland; maar dat is niet het hele verhaal!
Stroming
Met computermodellen kunnen we de luchtstroming die momenteel Nederland bereikt terug in de tijd volgen. Op die manier komen we erachter waar de lucht oorspronkelijk vandaan komt. Dit kun je doen voor verschillende hoogtes, soms levert dat interessante verschillen op, waarbij de lucht op 5 kilometer hoogte ergens anders vandaan komt dan de lucht die wij op de grond inademen. Als we kijken naar de lucht die gisteren over ons land begon uit te stromen, en die vier dagen terug in de tijd volgen, komen we helemaal uit bij Groenland. Geen wonder dus dat het een tamelijk koel weerbeeld oplevert.
De koude lucht levert ook spectaculaire buien op, zoals deze hagelbui die gisteren door Ton de Brabander is vastgelegd.
Waarom is het daar nog zo koud?
We weten allemaal dat de polen kouder zijn dan de tropen. Gemiddeld gezien scheelt het in de praktijk een graad of 25. De temperatuur op deze schaal wordt geregeld door de hoeveelheid zonnestraling die het oppervlak bereikt, op basis daarvan zou het verschil ruim 50 graden moeten zijn. In de tropen staat de zon namelijk recht boven de aarde terwijl de polen zonnestraling onder een grote hoek geleverd krijgen. In de winter is het er zelfs helemaal donker, geen wonder dus dat het er stevig kan afkoelen. Transport van lucht voorkomt echter dat de verschillen zo extreem worden als in theorie kan, warme lucht stroomt af en toe richting het noorden terwijl koude lucht naar het zuiden trekt, vandaar dat het verschil ‘slechts’ 25 graden is.
In de koude winters boven de poolcirkel groeit het zee-ijs in het arctisch gebied flink. Dat betekent dat het extra koud kan worden, omdat er geen relatief warm water in contact staat met de lucht. Ondanks dat de zon inmiddels weer ruime tijd boven de horizon staat, valt het in april vaak nog erg mee met de opwarming in het Arctisch gebied. Al het ijs dat in de winter is gevormd werkt nog een tijdje als een soort natuurlijke airco. Dat geldt ook voor het gebied waar onze lucht nu vandaan komt. Er ligt geen zee-ijs op een deel van de route, maar de luchtsoort vindt wel zijn oorsprong boven ijs en is dus van origine flink koud.
De lucht op transport
Op het kaartje hieronder hebben we het traject van de lucht richting ons land over een kaartje met de ijsbedekking van het poolgebied gelegd. Te zien is dat de lucht dus inderdaad 5 dagen geleden boven zee-ijs lag. Voordat het ons bereikt moet het wel de hele Atlantisch Oceaan oversteken. De Atlantische Oceaan in deze gebieden is door de warme golfstroom niet zo koud, gemiddeld een graad of 10. Je kan je echter voorstellen dat een luchtbel die vaak kouder dan -20 is behoorlijk opwarmt als het in aanraking komt met zeewater van 10 graden boven nul. Terwijl de ijskoude lucht dus richting ons land trekt warmt het op, hoe warmer de ondergrond waarover de lucht trekt, hoe groter de verschillen in temperatuur worden in vergelijking met de regio waar de luchtsoort vandaan komt. 
Via de rode pijl volg je de reis die de lucht boven Nederland de afgelopen 5 dagen heeft afgelegd. Bron: Polarportal en NOAA Hysplit
Het kan dus nog een behoorlijk stuk kouder?
Een tochtje over de oceaan van een slordige 4000 kilometer heeft de oorspronkelijke luchtsoort dus behoorlijk opgewarmd, en toch heeft het nog temperaturen van een paar graden onder het klimaatgemiddelde voor onze regio in petto. Moet je nagaan wat er zou gebeuren als de oceaan iets minder warm was geweest. Het kan bij ons in april nog een stuk kouder worden bij een iets andere stroming: als een luchtsoort van origine boven het zee-ijs rond Spitsbergen met een sterke noordelijke stroming over het Scandinavische vasteland onze kant op trekt heeft het minder last van de grote temperatuurverschillen. Dit was het geval toen het koude record voor april in de Bilt gehaald werd, op 12 april 1986 werd het -6.6. Ook met een noordoostelijke stroming kan het nog koud worden, maar dan moet het continent nog niet te sterk zijn opgewarmd in de paar dagen tot weken voordat de stroming op gang komt.
In 1986 volgde de ijskoude lucht een route die voor een heel groot deel over land liep, daardoor kon het minder opwarmen en (in combinatie met heldere en rustige omstandigheden) noteerde de Bilt de koudste aprilnacht ooit.
Frisse vooruitzichten
Toch voelt het deze dagen ronduit fris aan, zeker in vergelijking met die paar warme dagen die we vers in het geheugen hebben zitten. Eigenlijk zien we tot aan het weekend maar heel weinig berekeningen die middagtemperaturen boven de 12 graden toelaten. Gemiddeld gezien zou het ’s middags 14 tot 15 graden moeten zijn in deze tijd van het jaar. De nachten verlopen overigens wel rond de gemiddelde minima van een graad of 4. Vanaf het weekend kunnen de nachten mogelijk iets kouder gaan verlopen doordat de lucht die we aangevoerd krijgen dan iets droger is. Een stijging van de temperatuur richting normaal zit er voorlopig nog niet in, de eerste signalen daarvoor zien we pas over anderhalve week, maar zover vooruit zijn de verwachtingen nog vrij onzeker.
De verwachtingen voor komende week zijn thermisch nog niet spectaculair en ook behoorlijk wisselvallig. Silver lining: er is wel elke dag een beetje zon te zien.
