De afgelopen dagen zijn in Scandinavië parelmoerwolken waargenomen. Deze wolken danken hun naam aan de prachtige kleuren. De meeste wolken bestaan uit waterdruppels of ijskristallen en komen voor in de onderste twaalf kilometer van de atmosfeer. Deze luchtlaag noemen we de troposfeer. Boven deze hoogte bevindt zich een luchtlaag die de stratosfeer wordt genoemd. Deze laag bevat vrijwel geen water en normale wolken kunnen zich hier dus niet of nauwelijks vormen. Wel kunnen hier parelmoerwolken ontstaan. Wat is er nodig om deze wolken te laten ontstaan en zijn ze soms ook in Nederland zichtbaar?
Het ontstaan van de parelmoerwolk
Parelmoerwolken vormen zich ongeveer op 30 kilometer hoogte als de temperaturen lager zijn dan -80 °C. Pas vanaf deze ijskoude omstandigheden kan het kleine beetje vocht dat aanwezig is in de stratosfeer condenseren. De mooie kleuren van deze wolken worden veroorzaakt doordat zonlicht om het ijskristal heen buigt en vervolgens weer bij elkaar komt. Naast ijskristallen komen er ook bepaalde verbindingen van salpeterzuur, zwavelzuur en water in voor.
De verschillende lagen van de atmosfeer. Parelmoerwolken komen voor op een hoogte van ongeveer 30 kilometer.
Waar en wanneer te zien?
Parelmoerwolken ontstaan dus op plekken waar het op grote hoogte extreem koud is hoog in de atmosfeer. Dit is ’s winters met name het geval nabij de Noord- en Zuidpool. Af en toe kan deze ijskoude stratosferische lucht afzakken naar meer zuidelijkere breedtegraden en dan zijn parelmoerwolken zelfs in Nederland zichtbaar. Dit was bijvoorbeeld het geval in februari 2016.
Op grotere hoogte gaat de zon eerder op en later onder, waardoor de wolken oplichten terwijl het aan de grond nog donker is. Het gevolg is dat de parelmoerwolken vooral zichtbaar zijn tijdens schemering: net voor zonsopkomst of net na zonsondergang. Allerlei kleurtinten zijn dan zichtbaar en vandaar ook de verwijzing naar de naam parelmoer. Bovendien lijken de parelmoerwolken vaak een wat golfachtig uiterlijk te hebben. Dit wordt veroorzaakt door de golvende luchtstroming in de stratosfeer.
Parelmoerwolken gefotografeerd in het noorden van Noorwegen, gisteren. IG: @jonaspiontek
Parelmoerwolken en ozon
De stratosfeer is ook de laag die de grootste hoeveelheid bevat van het stofje ozon. De belangrijkste functie van ozon is het tegenhouden van het meest schadelijke deel van ultraviolette straling. Parelmoerwolken hebben een belangrijke rol in het afbraakproces van de ozonlaag. Door een chemische reactie op de ijskristallen van de wolken komen er in combinatie met zonlicht bepaalde deeltjes vrij die ozonmoleculen afbreken.
Komende tijd kans op parelmoerwolken?
Wanneer we naar de temperaturen op grote hoogte kijken, zien we dat het boven Nederland zeker niet koud genoeg wordt om parelmoerwolken te vormen. Tot die tijd moeten we het dus doen met de prachtige foto’s uit het hoge noorden!
