In de blog van gisteren werd het nog eens duidelijk beschreven: ons klimaat verandert. De toename van de gemiddelde temperatuur in Nederland gaat ongekend snel. Een paar maanden geleden is er al eens geschreven over de cruciale rol van oceanen als klimaatbuffer, mits ze zelf niet verstoord raken door klimaatverandering. In deze blog ligt de focus op de cruciale rol van (gezonde) bodems bij de opwarming van de aarde. Vaak wordt klimaatverandering beschouwd als een proces dat puur aan de atmosfeer gerelateerd is, maar óók bodems en de indeling van ons landschap kunnen ons helpen bij het tegengaan van klimaatverandering. Lees er alles over in deze blog!
Bodem als klimaatbuffer
Iedereen kent het natuurlijk wel: het broeikaseffect. Broeikasgassen zoals koolstofdioxide (CO2) en methaan (CH4) dragen bij aan de opwarming van de aarde. Na de oceanen vormen de bodems wereldwijd de grootste put van koolstof, waarmee wordt bedoeld dat bodems een enorme hoeveelheid koolstof (een van de elementen binnen het stofje koolstofdioxide) opnemen uit de atmosfeer en dit vastleggen.
Je kent het vast wel: het broeikaseffect. Gassen als koolstofdioxide en methaan dragen bij aan de opwarming van de aarde.
Het is vast bekend dat planten en bomen CO2 uit de atmosfeer opnemen en dit door middel van zonlicht en water omzetten naar zuurstof en biomassa voor de planten: fotosynthese! Een deel van het koolstof wordt naar de wortels geleid en afgegeven aan de bodem en wordt vastgelegd (voor mogelijk een periode van wel duizenden jaren!). Dit vormt een enorme voedselbron voor het leven in de ondergrond, wat daar via dode plantenresten en zelfs uitwerpselen van allerlei bodemorganismen terechtkomt. Andere kleine organismen kunnen dit vervolgens weer afbreken waardoor er CO2 kan vrijkomen. In de meeste systemen is de snelheid waarmee de organische stof wordt afgebroken vaak veel trager dan de snelheid waarmee het wordt vastgelegd, wat dus betekent dat er dan netto koolstof opgeslagen wordt in de bodem: een klimaatbuffer!
Fotosynthese is een belangrijk proces op aarde. Een deel van het koolstof dat wordt vastgelegd als organische stof komt ook terecht in onze bodems. Het is een enorm belangrijke functie van alle bodems.
Bodemverstoringen
Door menselijke invloeden kunnen de bodems wereldwijd verstoord worden. Hiermee wordt bedoeld dat de organische stoffen in de bodems door bijvoorbeeld grondbewerking (omploegen van landbouwgrond) of drooglegging (van veengebieden bijvoorbeeld) worden blootgesteld aan zuurstof. Het gevolg is dat allerlei kleine organismen deze stoffen dan kunnen afbreken en er dus CO2, een broeikasgas, vrijkomt.
Een soortgelijk proces zien we ook terug bij het smelten van permafrost. Door het veranderde klimaat is het permafrost langzaam maar zeker aan het verdwijnen en komen er allerlei broeikasgassen zoals CO2, maar vooral methaan, vrij. Het gevolg is dat de opwarming van de aarde wordt versneld. Methaan is namelijk nog een veel krachtiger broeikasgas dan koolstofdioxide…
Klimaatverandering geeft extra druk op bodems
We zien op allerlei manieren al terug dat klimaatverandering zelf ook extra druk op de bodems geeft. Een algemeen gevolg van klimaatverandering is dat hogere temperaturen de afbraak van organisch materiaal kunnen versnellen, met een verminderd koolstofgehalte in de bodems tot gevolg. Ook het droogvallen van veengebieden, na extreem droge perioden bijvoorbeeld, kan er voor zorgen dat er meer koolstofdioxide in de atmosfeer vrijkomt.
Het totale effect in de toekomst is lastig te voorspellen, mede doordat elke bodem wereldwijd ook verschillende hoeveelheden koolstof kan vastleggen en afgeven. Elke bodem is namelijk anders en reageert ook anders op een opwarmend klimaat. Al met al is er wel een risico dat, net als met oceanen, bodems op een steeds warmer wordende wereld de functie als klimaatbuffer aan het verliezen zijn. Een toenemende concentratie van koolstofdioxide in de atmosfeer kan er namelijk ook voor zorgen dat organisch materiaal in de bodem nóg sneller wordt afgebroken en er dus opnieuw meer in de atmosfeer terecht kan komen: een zichzelf versterkend effect.
Elke bodem is anders en zal ook anders reageren op een opwarmend klimaat. Je denkt er misschien niet snel bij na, maar je kunt je vast voorstellen dat de uitwisseling tussen atmosfeer en ons landschap essentieel is voor het weer en op de langere termijn ook het klimaat.
Andere belangrijke effecten van klimaatverandering op de bodem zijn bijvoorbeeld verdroging (verlaging van de grondwaterstanden), verzilting (door de zeespiegelstijging), maar ook bodemdaling. Deze bodemdaling kan dan weer tot gevolg hebben dat afbraak van organisch materiaal kan plaatsvinden en er dus opnieuw meer koolstofdioxide vrijkomt…
Langere extreem droge periodes, ook zoals wij die bijvoorbeeld hebben gehad in de zomer van 2018 en een deel van 2020, kunnen de behoefte tot irrigatie vergroten met als gevolg dat de bodem nog verder zal uitdrogen. Een mogelijk gevolg is verwoestijning, wat eigenlijk ontstaat als combinatie van klimaatverandering en het zeer intensief gebruik van de bodem door de mens. Dit verschijnsel zien we al een beetje terug in het Middellandse Zeegebied. Ook erosie kan dit verschijnsel versterken, en helemaal als je bedenkt dat het vaker voorkomen van extreme weergebeurtenissen (zware regenval, droogte, hittegolven, stormen) hier ook aan bijdragen. 
Langere extreem droge periodes kunnen door klimaatverandering in de toekomst vaker voorkomen. Elke bodem reageert anders op deze extreme droogte.
Gezonde bodems en oceanen zijn dus cruciaal
Al met al is een gezonde bodem dus cruciaal voor het tegengaan van klimaatverandering. De manier waarop we onze bodem gebruiken, heeft invloed op het feit dat bodems veranderen van een put naar een bron van koolstof. De hoeveelheid koolstof die een bodem kan vastleggen, heeft met allerlei zaken te maken, zoals het bodemleven, landgebruik, type bodem, hoeveelheid plantengroei en hoeveelheid vocht. Het herstel van ecosystemen op het land, maar ook het duurzaam gebruiken van bodem (weinig verstoring) kunnen bijdragen aan een beperking van klimaatverandering.
Er wordt ook wereldwijd nog volop onderzoek gedaan naar de complexe wisselwerking tussen bodems en klimaat en hoe we ervoor kunnen zorgen dat onze bodems hun belangrijke functie als klimaatbuffer behouden. De effecten van klimaatverandering maken het de bodems namelijk zeker niet makkelijker… Nog lang niet alles over deze complexe wisselwerking tussen bodems, vegetatie en atmosfeer is besproken, maar het is in ieder geval belangrijk te beseffen dat zowel gezonde bodems als oceanen op onze planeet ons enorm kunnen helpen.
De opwarming van de aarde gaat niet zonder gezonde oceanen en bodems. De verandering van het klimaat hangt deels af van allerlei ingewikkelde processen en wisselwerkingen tussen de bodems, oceanen en de atmosfeer.
