We merken het al: de dagen worden weer langer! ’s Ochtends zien we de zon steeds vaker opkomen tijdens de rit naar het werk, en ’s avonds blijft het licht steeds iets langer hangen. De langste dag van het jaar valt rond 21 juni, terwijl de kortste dag op 21 december plaatsvindt. Veel mensen denken dat de zon op de kortste dag ook het laatst opkomt en het vroegst ondergaat, maar verrassend genoeg klopt dat niet helemaal!
Waarom verlopen zonsopkomst en zonsondergang niet gelijk?
Wij mensen houden van vaste structuren, zoals een klok die altijd in gelijke uren tikt. Maar de natuur heeft daar geen boodschap aan! De variatie in daglengte heeft alles te maken met de baan van de aarde om de zon. Onze kloktijd is een menselijke afspraak, terwijl een zonne-etmaal – de tijd die de aarde nodig heeft om eenmaal om haar as te draaien ten opzichte van de zon – in werkelijkheid varieert. Dit komt doordat de aarde in een ellipsvormige baan om de zon beweegt en niet in een perfecte cirkel.
In het voor- en najaar worden de dagen 4 minuten langer respectievelijk korter.
Hierdoor veranderen de daglengtes niet gelijkmatig door het jaar heen. In maart, april en augustus groeien de dagen het snelst, met een toename van ongeveer vier minuten per dag. In september gebeurt het tegenovergestelde: de dagen worden dan juist het snelst korter. Dit betekent dat hoewel 21 december de kortste dag is, de zon pas begin januari weer merkbaar eerder opkomt.
Zonuren per dag.
Waarom is het dieptepunt van de winter pas in januari en februari?
Hoewel de dagen na 21 december langer worden, blijft het dieptepunt van de winter meestal in januari en februari. Hoe kan dat? De zon krijgt immers steeds meer tijd om de aarde op te warmen, en haar stralen worden steeds sterker. Toch ervaren we de koudste temperaturen vaak pas na de jaarwisseling. Dit fenomeen heet seizoensvertraging en wordt veroorzaakt door de warmtebuffer van de aarde.
Denk aan de aarde als een spons die zonnewarmte opslaat. Tijdens de zomermaanden neemt de bodem warmte op, en doordat de dagen lang zijn, is er overdag veel tijd om op te warmen. In de herfst en winter, wanneer de dagen korter worden en de zon minder kracht heeft, begint deze warmtevoorraad langzaam op te raken. Dit betekent dat tegen de tijd dat de zon weer langer schijnt, de aarde nog steeds bezig is met het verliezen van haar resterende warmte.
De zon gaat steeds iets later onder. Foto: Regina Vastenhout, Nunspeet.
Het kantelpunt: wanneer wordt het écht warmer?
In januari en februari zijn de dagen alweer wat langer, maar de aarde heeft op dat moment vrijwel geen warmtebuffer meer over. Hierdoor koelen de onderste luchtlagen nog steeds sterk af en blijft het koud. Pas in maart en april, wanneer de dagen langer worden dan de nachten en de zon echt meer kracht krijgt, begint de temperatuur gestaag te stijgen. Vanaf dat moment kan de aarde eindelijk weer een nieuwe warmtevoorraad opbouwen, en dan laten de eerste warme lentedagen zich voelen!
De gemiddelde temperatuur door het jaar heen.
Leuke weetjes over daglengte en temperatuur
- Op de evenaar zijn de dagen altijd ongeveer 12 uur lang, ongeacht het seizoen.
- Op de Noord- en Zuidpool duurt een dag zes maanden! De zon komt er slechts één keer per jaar op en gaat zes maanden later pas weer onder.
- De langste dag in Nederland is rond 21 juni, met bijna 17 uur daglicht in het noorden van het land.
- De kortste dag heeft maar ongeveer 7 uur en 40 minuten daglicht.
- De snelste dagverlenging gebeurt rond maart en april, met soms wel 4 minuten extra daglicht per dag.
Dus, hoewel de langste dag nog lang niet in zicht is, merken we al dat de dagen langer worden. En volgens oude weerspreuken? Als de dagen lengen, begint de winter pas echt te strengen! Maar geen zorgen: het keerpunt komt vanzelf, en voor je het weet genieten we weer van een warme lentezon.
