Vandaag trapt de meteorologische lente af, al is dat nog niet perse aan het weer te merken. Vanaf morgen zit er echter weer een stuk meer zon in de verwachting en kruipen de temperaturen weer richting de dubbele cijfers. Wist je trouwens dat de lente voor de natuur steeds eerder begint? Bloemen bloeien eerder en dieren als vogels en vlinders raken compleet in de war. Hoe dat zit lees je in deze blog!
Definitie lente
De start van de lente kan men op verschillende manieren interpreteren. Voor meteorologische doeleinden hebben we het jaar ingedeeld in 4 seizoenen die elk 3 maanden duren. Dat is handig als we bijvoorbeeld statistieken moeten maken. De meteorologische lente start op 1 maart.
Ook kan men kijken naar de stand van de zon ten opzichte van de aarde. Deze zogenaamde astronomische lente start dit jaar op 20 maart.
Een aanpak die meer gebaseerd is op de natuur zelf heeft te maken met de temperatuur. Men stelt voor onderzoek soms dat de lente begint zodra de gemiddelde temperatuur van een week boven de 10 graden ligt.
Ook wordt soms gezegd dat de maximumtemperatuur 7 dagen op rij gemiddeld 15 graden moet zijn om de lente van start te laten gaan.
Daarnaast wordt er vaak gesproken van een ‘lentedag’ als de maximumtemperatuur boven de 15 graden komt te liggen. Die definitie voor de start van de lente is echter niet bruikbaar, dit jaar was de eerste dag met een maximumtemperatuur van 15 graden namelijk 1 januari…
Er zijn een aantal verschillende manieren om de start van de lente te definiëren, allemaal dienen ze een ander doel en sommigen zijn meer geschikt dan anderen.
Een vroegere start
Het KNMI heeft onderzoek gedaan naar de start van de lente voor de natuur. Hierbij hielden ze de definitie aan dat de weekgemiddelde temperatuur 10 graden moest zijn om de lente te laten beginnen. De resultaten daarvan waren duidelijk: de lente begint steeds vroeger. Rond 1900 begon de lente gemiddeld zo’n 100 dagen na de start van het jaar, zo rond half april dus. In de jaren ’70 kroop dat gemiddelde omhoog naar 110 dagen. Daarna ging het hard bergafwaarts. Door een paar bizar zachte maanden aan het begin van het jaar in de 00’s zakte het gemiddelde naar de 70e dag van het jaar. De vroegste start van de lente op deze manier is in 2007 gemeten. Toen was tussen 6 en 13 januari al sprake van een weekgemiddelde temperatuur van 10 graden! Inmiddels is het gemiddelde weer iets omhoog gekropen en begint de lente gemiddeld rond de 80e dag van het jaar, zo in de tweede helft van maart. Het onderzoek concludeert dat de lente zich in de natuur tegenwoordig drie weken eerder voordoet dan vroeger.
Het KNMI heeft onderzocht wanneer de eerste week met een gemiddelde temperatuur van 10 graden voorkwam.
Wat doet de lente met planten?
Na de vaak grijze wintermaanden verlangen veel mensen naar de lente. Grotendeels doordat de natuur dan weer tot leven komt. Bloemen schieten uit de grond, struiken lopen weer uit en ook bomen beginnen langzaam weer blad te krijgen.
Het mechanisme dat de bladgroei van die bomen en planten in werking zet is gebaseerd op temperatuur. Als de lucht opwarmt warmt ook de grond op. Door die opgewarmde grond komt er meer druk te staan op de sapstromen die zich diep onder de grond nog in de wortels van bomen en planten bevinden. Door die toegenomen druk op de sapstroom wordt water naar de takken en twijgen opgestuwd. Met een constante watervoorraad gaan bladeren groeien.
Om te voorkomen dat bomen na een paar warme winterdagen in het blad gaan staan is er het hormoon abscisinezuur. Dit hormoon zit in de knoppen van bomen en wordt afgebroken door lage temperaturen. Zolang het hormoon er nog zit laat het de knoppen in ruststand verkeren. Het moet tijdens een winter dus in ieder geval af en toe tot lage temperaturen komen om dit hormoon af te breken en uiteindelijk als het warmer wordt bladeren te laten groeien.
De sapstromen worden door hogere bodemtemperaturen geactiveerd en water gaat op transport richting de takken.
Wat zijn de gevolgen voor planten?
Hogere temperaturen eerder in het jaar en daardoor dus ook vroeger in het jaar een geactiveerde sapstroom in planten. Dat kan maar een ding betekenen: de natuur bloeit eerder in het jaar op. Als je buiten hebt rondgelopen de afgelopen dagen heb je vast al enkele bloemen zien opkomen en struiken in bloei zien staan. De bekendste voorjaarsbloeier is misschien wel de krokus, die dit jaar soms al eind januari ontsproten. Vroeger kwam deze bloem vaak pas ergens in de tweede helft van februari boven de grond. Ook de Gele Kornoelje was er vroeg bij dit jaar, zo rond half februari waren de kleine gele bloemen al in het westen van het land te zien. Dat is al bijna een maand eerder dan de gemiddelde bloeidatum van 13 maart.
Speenkruid is ook al in de tweede helft van februari waargenomen waar deze plant gebruikelijk pas eind maart zijn bloemen laat zien. Hetzelfde geldt voor de Forsythia, die dit jaar ook 3 weken eerder dan vroeger gebruikelijk bloeit.
Verschillende struiken en planten zijn dit jaar opnieuw eerder met de bloei dan gebruikelijk.
Wat zijn de gevolgen voor dieren?
Niet alleen planten reageren op de steeds vroeger invallende lente. Ook dieren hebben er zowel last van als profijt bij. ‘Wintervaste’ vlinders, zoals de dagpauwoog en de citroenvlinder worden door warme dagen vroeg in het jaar actief. Die vlinders zitten dan echter zonder voedsel, er staat namelijk nog niks in bloei als ze te vroeg in het jaar actief zijn. Dit komt doordat het abscisinezuur waar we het eerder al over hadden voorkomt dat planten te vroeg in het jaar gaan bloeien.
Aan de andere kant bieden de zachtere winters en vroegere lentes ook kansen aan vlinders, er zijn namelijk percentueel gezien meer rupsen die hun groeistadium tot vlinder volmaken.
Dit kan weer teruggeleid worden naar vogels. Trekvogels komen normaal gesproken rond een vaste tijd terug naar Nederland. Die tijd is afgestemd op de rupsenpiek, zodat de vogels genoeg te eten hebben na een lange reis. Omdat de rupsenpiek door het warme weer tegenwoordig eerder valt missen vogels die piek soms. Dat betekent dat de overlevingskansen van de rupsen enorm toenemen.
Ook de in Nederland overwinterende koolmees heeft tegenwoordig moeite met timen. De temperatuur en daglengte in maart is van groot belang voor de mezen omdat die bepalen wanneer ze eieren leggen. Ongeveer 24 dagen na het leggen van eieren hebben de mezen de meeste rupsen nodig om hun jongen te voeden. Door de opwarming van de maand maart leggen koolmezen hun eieren tegenwoordig ongeveer een week eerder. Het probleem zit hem echter in de opwarming van april, april warmt namelijk in een hoger tempo op dan maart. Door die extra opwarming is de rupsenpiek drie weken eerder dan in het verleden. Dat betekent dat de koolmezen de rupsenpiek tegenwoordig soms met twee weken missen en daardoor erg veel moeite hebben om het eten voor hun jongen bij elkaar te zoeken.
Natuur nog niet compleet in lentestand
De meteorologische lente is inmiddels begonnen maar de komende nachten wordt er met enige regelmaat vorst verwacht en ook de maximumtemperaturen zijn nog niet erg gunstig voor een massale lente-uitbarsting in de natuur. Dat betekent dat, ondanks de eerste tekenen dat de lente eraan zit te komen, de natuur zich in ieder geval nog een tijdje zal inhouden. Het weerbeeld is overigens wel erg zonnig, dus zal het voor ons toch af en toe een beetje lenteachtig aanvoelen.
