Winterliefhebbers zullen het gevoel herkennen: die spanning en blijdschap als er sneeuw in de verwachting zit. Vannacht komt het weer eens grootschalig tot sneeuwval, al is het van korte duur. Dat betekent dat er weer naar de lantaarnpalen gestaard kan worden om te zien of de eerste vlokken vallen. Geen wonder dat we die sneeuwvlokken mooi vinden, het zijn super complexe verschijningen!
Een kristal van ijs
Sneeuwvlokken bestaan uit ijskristallen, logischerwijs moet het dus koud genoeg zijn om ze te laten vormen. IJskristallen hechten bijvoorbeeld aan stofdeeltjes, vervolgens trekt het kristal door een natuurkundig proces omliggende (onderkoelde) waterdruppeltjes naar zich toe. Zodra die het ijskristal raken hechten ze eraan vast en bevriezen ze. Op die manier wordt een sneeuwvlok steeds wat groter en valt die uiteindelijk als sneeuw uit de wolk naar de grond. De manier waarop zo’n sneeuwvlok groeit is afhankelijk van de staat van de atmosfeer, die bepaalt dus hoe de vlok er uiteindelijk uit komt te zien.
Elke sneeuwvlok is een uniek kunstwerk.
Elke vlok uniek
De opbouw van de atmosfeer is op microscopisch niveau eigenlijk nooit hetzelfde, en dat zorgt ervoor dat er in principe ook niet twee identieke sneeuwvlokken zijn. De vorm wordt bepaald door onder andere de luchtvochtigheid en temperatuur van de luchtlaag waarin de wolk zich bevindt. Doordat luchtsoorten wel op elkaar kunnen lijken zijn er ook verschillende categorieën waarin we sneeuwvlokken kunnen indelen. De bekendste vorm is de ‘stellaire dendriet’, de zeshoekige sneeuwvlok. In andere condities groeien naaldkristallen, plaatkristallen en zuilkristallen. Als je een microscoop hebt moet je maar eens een paar sneeuwvlokken bestuderen, kijken of ze allemaal tot dezelfde categorie behoren.
Luchtig of zwaar
We lazen hierboven al dat de vorm van een sneeuwvlok erg afhankelijk is van de condities in de wolk. De diepte van een sneeuwdek is dan weer afhankelijk van de vorm van de vlokken. Koude lucht bevat niet zoveel onderkoelde waterdruppeltjes, daardoor groeien de ijskristallen niet compact aan maar blijven ze vaak bijzonder luchtig. In zulke gevallen kan er soms wel 5 tot 10 centimeter sneeuw vallen terwijl het in regenvorm maar bij één millimeter zou blijven. Nadeel van zo’n superluchtig pak sneeuw is dat het ook vrij vlot weer verdwijnt. De andere kant op kan ook trouwens, als er heel veel vocht in de lucht zit kan sneeuw erg zwaar en compact worden. In sommige situaties valt voor één millimeter regen dan maar een halve centimeter sneeuw. Soms wordt de vuistregel gebruikt dat 1 millimeter regen gelijk staat aan een centimeter sneeuw in Nederland, maar door de grote verschillen tussen sneeuwsituaties in ons land is het beter om elk geval specifiek te beoordelen.
Een pak sneeuw is prachtig, maar de vorm van de vlokken heeft veel invloed op de dikte van het sneeuwdek. Morgen hoeven we overigens niet dit soort plaatjes te verwachten, het sneeuwdek is minder dik, en er valt constant neerslag.
Sneeuwgiganten
Volgens het Guinness Boek met Wereldrecords viel de grootste sneeuwvlok ooit in 1887 in het Amerikaanse Fort Keogh. De vlok zou 38 centimeter (!) breed zijn. Er zijn helaas geen foto’s van die specifieke sneeuwvlok, dus is het onmogelijk om 100% zeker te zijn van deze observaties. Maar dat sneeuwvlokken gigantisch groot kunnen worden is wel bekend. Als er weinig wind staat kunnen vlokken door een wolk tegen andere sneeuwvlokken aan vallen en dan klonteren ze soms samen. Meestal blijft de grootte van deze ‘geaggregeerde’ sneeuwvlokken beperkt tot zo’n 5 à 7 centimeter, maar het kan dus nog een stuk groter.
Wilson ‘Snowflake’ Bentley
Een blog over sneeuwvlokken is eigenlijk niet compleet zonder het benoemen van ‘Mister Snowflake’. Wilson Bentley werd in 1865 geboren op een boerderij in de Verenigde Staten. Doordat zijn moeder een lerares was, had de familie een microscoop in huis. Wilson besloot daar eens een sneeuwvlok onder te leggen, en dat heeft zijn leven veranderd. Hij raakte gefascineerd door de bijzondere vormen van verschillende sneeuwvlokken en begon ze ook te tekenen. Hij kwam daarmee echter een praktisch probleem tegen: de vlokken smolten voordat ze getekend waren. Uiteindelijk kreeg hij een camera waarmee hij de eerste foto van een sneeuwvlok maakte. Het werd zijn levenswerk, en tegenwoordig wordt Bentley als één van de grotere namen in de meteorologische geschiedenis gezien.
Met fotografie door een microscoop werden sneeuwvlokken jarenlang, en nog steeds, bestudeerd.
Vroeg uit bed voor wat sneeuw
Vannacht trekt een storing Nederland binnen, en de voorkant van die storing brengt sneeuw met zich mee. Rond 3 uur vannacht begint dat in het zuiden van het land, rond 6 uur is ook het midden aan de beurt en twee uurtjes daarna zal ook in het noorden gevlok te zien zijn. Je moet er echter wel snel bij zijn, de storing brengt namelijk zachte lucht met zich mee. Die warme lucht trekt eerst op enige hoogte binnen, pas later stijgt het kwik ook aan de grond flink. De sneeuw zal op de meeste plekken na 3 à 4 uur overgaan in regen. Het sneeuwdek dat tegen die tijd gevallen is zal op veel plaatsen tussen de 1 en 3 centimeter dik zijn, misschien op gunstige locaties 5 centimeter. De regen zorgt echter voor snelle smelt. In de loop van de zondag stijgt de temperatuur vanuit het zuiden ook tot aan dubbele cijfers, dus lang kunnen we zeker niet van de winterse taferelen genieten. Misschien in de nacht van woensdag op donderdag weer een kans? We houden het in de gaten!
Morgenochtend gaat de sneeuw in het zuiden al over in regen, tegen de middag gebeurt dat ook in het noorden. De zachte lucht wint terrein maar bereikt op neushoogte pas 's avonds Noord-Nederland.
