Je hebt de beelden van een ondergelopen A1 wellicht al voorbij zien komen. Of foto’s van een ambulance die vast zit in een ondergelopen viaduct, en dan hebben we het nog niet over de talloze straten in onder andere Enschede, Oldenzaal en Losser die blank stonden. Zeer traag trekkende buien met extreem veel regen waren de boosdoener. Hoe zeldzaam is zo’n situatie eigenlijk?
Veel water op de A1.
60 tot 100 millimeter neerslag!
Aan het eind van de ochtend trok een eerste serie onweersbuien over Twente. Die buien trokken echter relatief snel door naar het noorden en lieten niet al te veel neerslag achter. De grote problemen startten rond 16:00, toen nieuwe buien in de warme, vochtige lucht boven het oosten van het land ontstonden. In de grensregio ontwikkelden deze buien zich snel en na een half uur was het al flink aan het hozen. De stortregen bleef tot ongeveer half 8 aanhouden en ook daarna was het nog niet helemaal droog. Het resultaat: een gebied in het uiterste oosten van Twente waar regionaal 60 millimeter viel, de zwaarst getroffen gebieden kregen zelfs neerslagsommen tussen 80 en 100 mm te verwerken, blijkt uit geanalyseerde radardata. Het KNMI-meetstation dat net buiten het zwaarst getroffen gebied staat noteerde 64.3 millimeter regen.
De neerslagsommen kunnen berekend worden op basis van radarbeelden, dit is een iets minder nauwkeurige methode dan een daadwerkelijke meting, maar er is dan wel data beschikbaar op plekken waar geen metingen gedaan worden. Het Twentse grensgebied valt op met op veel plaatsen bizarre neerslagsommen.
Dit soort hoeveelheden regen leiden onherroepelijk tot problemen, en het was dan ook geen verrassing dat al snel de eerste meldingen van ondergelopen straten uit het gebied binnen kwamen. Het meest opvallend: de A1 bij de grens waar auto’s in water tot wel een meter diep stil staan en mensen tot hun middel in het water naar drogere plekken waden. De overlast bleef niet beperkt tot wegen, in Enschede, Losser en Oldenzaal was her en der ook schade in huizen en kelderboxen. Gelukkig is lichamelijk leed uitgebleven en zijn er geen slachtoffers gevallen. De meeste wateroverlast is inmiddels weer verholpen.
Wateroverlast in Enschede.
In mindere mate viel gisteren overigens ook in de Achterhoek veel regen, plaatselijk tot zo’n 50 millimeter. De dag ervoor waren Limburg en Brabant ook al aan de beurt, met sommen die her en der ook tussen de 40 en 50 millimeter uitkwamen. Maar zo heftig als in Twente is het nergens geweest.
Tropische lucht, geen beweging en een verzadigde bodem
We bevonden ons gisteren in van origine tropische lucht. Deze luchtsoort is vaak warm, maar ook erg vochtig. Sowieso kan warme lucht meer vocht bevatten, maar opvallend was dat de lucht tot hoog in de atmosfeer ook echt vochtig was, tot 8 kilometer hoogte was de luchtvochtigheid zeer hoog en de eerste echte droge laag was pas bij de tropopauze, op 12 kilometer hoogte te ontdekken. Buien konden ongeveer tot 12 km uitgroeien en dus van al dat vocht gebruik maken, dat betekent dat er een heleboel regen kan vallen. Een tweede factor was de treksnelheid van de buien, die was vrijwel afwezig. De zware buien hingen dus vrijwel stil boven de omgeving en konden op één plek volledig uitregenen. Dan hebben we ook nog eens met een behoorlijk verzadigde bodem te maken. De regio had deze maand tot gisteren al zo’n 100 millimeter te verwerken gekregen, dat is al meer dan gemiddeld. En we hoeven jullie niet te vertellen hoeveel regen de maanden daarvoor is gevallen. De bodem is dus kletsnat en kan weinig water opnemen, dat betekent dat veel water afgevoerd moet worden door beekjes, stroompjes en riolen en dat kunnen die niet altijd aan.
Hoe zeldzaam is dit?
De wateroverlast heeft een enkeling wellicht aan augustus 2010 doen denken, ook toen kwam het in het oosten tot zware wateroverlast. De oorzaak was toen een stilliggende regenzone die plaatselijk tot 130 millimeter neerslag in een dag liet vallen. De Hupselse Beek trad buiten haar oevers en regionaal kwam het in de Achterhoek tot overstromingen. Toch zijn dit soort situaties extreem zeldzaam, dat blijkt wel uit de zogenoemde “herhalingstijd” van neerslag. Dit is een statistische berekening van hoeveel jaar het duurt voordat een bui van een bepaalde intensiteit in jouw omgeving valt. In een periode van ongeveer 3 viel het gros van de neerslag, lokaal in die tijd zo’n 75 millimeter. Zo’n bui komt statistisch gezien maar eens in de 200 jaar voor en is dus behoorlijk zeldzaam. Op een willekeurige plek in Nederland valt elke 1 tot 3 jaar wel een bui van dit kaliber, maar de kans dat dat bij jou in de straat gebeurt in een specifiek jaar is dus maar 0.5%.
De herhalingstijd van verschillende types neerslag (buien en langdurige regen). De neerslagduur op de x-as lag rond de 3 uur, de neerslaghoeveelheid in die tijd plaatselijk rond 75 millimeter. Dan komen we op een herhalingstijd van bijna 200 jaar uit.
Klimaatverandering
Toch komen dit soort buien inmiddels steeds vaker voor, wereldwijd, maar zeker ook in Nederland. Voor elke graad opwarming kan de lucht zo’n 7% meer vocht bevatten. Voor zomerse hoosbuien zijn aanwijzingen dat de toename sterker is dan dit percentage. Dat komt omdat een vochtigere atmosfeer processen in een bui, zoals de stijgstroom, kan beïnvloeden. In sommige gevallen kan de toename in neerslaghoeveelheid in een warmere atmosfeer dan wel 2 tot 3 keer zo snel gaan. De extreme neerslag zoals we die gisteren hebben gezien komt dus vaker voor in het huidige klimaat in vergelijking met het klimaat dat we begin vorige eeuw hadden.
Meer buien, maar minder extreem
Vandaag blijft het op veel plekken droog, maar vanavond naderen nieuwe buien ons land alweer. Morgen verloopt dan opnieuw behoorlijk nat, met een komen en gaan van buien, waarbij ook onweer kan voorkomen. Neerslagextremen zoals we afgelopen weekend hebben gezien blijven uit, dat komt omdat de lucht kouder is maar ook doordat de buien een stuk harder door trekken. Toch kan lokaal wel weer 20 millimeter uit de lucht komen, en dat in relatief korte tijd. Op plekken waar geen druppel meer bij kan levert dat wellicht kleine problemen op, maar op de meeste plaatsen zal het gewoon goed gaan. Woensdag en donderdag zijn dan droog, maar vrijdag en zaterdag neemt de kans op plensbuien weer sterk toe, of het tot wateroverlast zal leiden is de vraag, maar daar hebben we inmiddels de buik ook wel vol van.
Morgen opnieuw buien, iets minder zwaar dan gisteren maar nog steeds pittig met soms ook onweer.
