Iedereen heeft het natuurlijk vanochtend gemerkt, de klok is vannacht een uurtje vooruit gezet! De zomertijd is ingegaan, wat betekent dat het ’s ochtends later licht wordt en ’s avonds juist langer licht blijft. Maar waarom doen we dit eigenlijk? En willen we er vanaf, of juist niet?
Waarom zomertijd?
In 1916 deden we het voor de eerste keer: de klok verzetten tijdens de zomerperiode. Waarom zijn we daar eigenlijk mee begonnen? In de tijd dat elektriciteit nog niet zo normaal was als nu, kwam in Engeland iemand op het idee om tijdens de zomer de klok te verzetten. Het zou daarmee immers ’s avonds langer licht zijn, waardoor je langer door kon werken zonder dat je je lampen aan hoefde te doen. In het Engels heet de zomertijd dan ook de “Daylight Saving Time” (De tijd die daglicht bespaard).
Afbeelding 1: Het effect van de winter- en zomertijd. Rond maart gaat de zomertijd in en is het dus 's avonds langer licht, terwijl 's ochtends de zon later opkomt. Bij de wintertijd gebeurd precies het omgekeerde.
Al eens afgeschaft
De zomertijd is in Nederland al eens een keer eerder afgeschaft! In 1916 voerden we namelijk de zomertijd in, omdat de Duitsers die toen ook hadden (we zitten dan midden in de eerste Wereldoorlog). Na de tweede wereldoorlog is het echter weer afgeschaft. Waarom we dan nu nog steeds met de zomertijd zitten? In 1973 werd het weer terug ingevoerd tijdens de oliecrisis (met hetzelfde argument: het zou energie besparen). Sindsdien is de zomertijd dus gebleven.
Afbeelding 2: Een overzicht van landen die wel en geen zomertijd gebruiken. Blauw: Wel zomertijd. Rood: Geen zomertijd. Oranje: Wel zomertijd gehad, maar weer afgeschaft. Merk op dat vooral de landen rond de evenaar geen zomertijd hebben gekend, omdat het verschil hier tussen zonsopkomst en zonsondergang minimaal is in de winter en zomer.
Wat is nu de echte tijd?
Vroeger werd de echte tijd bepaald door de stand van de zon. Het was 12 uur op het moment dat de zon zijn hoogste stand had bereikt. Dit is echter in ieder dorp anders! Tussen het meest westelijke en meest oostelijke dorp kon zomaar 16 minuten tijdsverschil zitten. Nederland was dus een lappendeken van verschillende tijdzones.
Afbeelding 3: Vroeger kon dit zomaar de situatie zijn, in Zeeland was het 12:00, terwijl het in Oost-Groningen 12:16 kon zijn. De zon stond daar immers een dik kwartier eerder op haar hoogste punt.
De trein veranderde alles…
Vroeger waren al die verschillende tijdzones niet zo’n probleem, want we reisden nog niet zoveel. Op een gegeven moment was daar echter de uitvinding van de stoomtrein! De Nederlandse Spoorwegen hebben toen één tijd voor het hele land ingevoerd, omdat de dienstregeling anders een zooitje zou worden. Dit gebeurde in 1866.
Internationale afspraken
In 1884 werden er wereldwijd 24 tijdzones ingesteld met Greenwich (Engeland) als centrale punt. Wij vallen eigenlijk ook onder die tijdzone, wat dus dezelfde tijdzone als die van Engeland is. Toch zitten we nu niet meer in die tijdzone als Engeland: hoe kan dat? Dat komt vooral door internationale handel: het zou erg onhandig zijn als wij een andere tijdzone zouden hebben dan bijvoorbeeld Duitsland. En Duitsland, dat ligt gemiddeld gezien veel oostelijker dan Nederland! De zon komt daar dus eerder op en onder, waardoor ze een andere tijdzone aanhouden. Wij als Nederland hebben dat ook maar overgenomen, zodat handel makkelijker werd.
Hoe nu verder?
De laatste tijd is er veel discussie over de zomertijd. Moeten we hier in deze tijd nog wel mee doorgaan? De reden dat de zomertijd is ingevoerd is namelijk energiebesparing, en tegenwoordig is er nauwelijks bewijs dat het echt een energiebesparing oplevert. Lampen zijn veel zuiniger geworden, terwijl airco’s bijvoorbeeld veel energie gebruiken en door de lange warme avonden langer aan staan. Aan het argument van energiebesparing wordt momenteel dus erg getwijfeld.
Biologische klok
Een ander veelgehoord argument is de verstoring van je ritme. Je mist een uurtje nachtrust, waar je lichaam op reageert. Mensen kunnen hierdoor problemen hebben met bijvoorbeeld hun concentratie of stress. Ook voor dieren heeft dit een effect, die trekken zich namelijk niks aan van onze tijd! Zo moeten boeren bijvoorbeeld hun koeien een uur eerder wakker maken.
’s Ochtends of ’s Avonds meer licht?
Dan is er ook nog de eeuwige discussie of mensen liever langere avonden hebben, of ochtenden minder donker zijn. Wetenschapper zeggen dat daglicht essentieel is voor het activeren van ons brein in de ochtend. Op het moment dat we het hele jaar de zomertijd hanteren, komt op de kortste dag de zon pas om 09.48 op! Dan zit heel Nederland al lang bijna een uur op zijn werk… Aan de andere kant heb je mensen die niet zoveel waarde hechten aan licht in de ochtend, maar juist meer in de avond, als ze vrij zijn.
Afbeelding 4: De zonsopkomst en ondergang in drie verschillende maanden. Onder kun je zien wat dit bekent als we permanent wintertijd of permanent zomertijd zouden invoeren.
Het beste van twee werelden?
De situatie zoals we die nu kennen, zorgt er in principe voor dat het in de winter ’s ochtends op tijd licht is en we in de zomer de lange zwoele avonden kennen. Dan is dus de vraag: hoe erg is dat ene uurtje verschil per half jaar nu daadwerkelijk? Er zijn genoeg mensen die naar Turkije of Engeland op vakantie gaan en dat uur dan voor lief nemen.
Gaat Duitsland het opnieuw bepalen?
Zoals eerder vermeld zitten we nu dus in dezelfde tijdzone als Duitsland, puur vanwege praktische redenen. De tijdzone waar we nu in zitten, is namelijk die zoals die geldt op de grens van Polen en Duitsland. De vraag is dus nu: wat doet Duitsland? Die neigen naar een permanente zomertijd, vanwege hun oostelijke ligging. Gaat Duitsland dan opnieuw onze tijdzone bepalen? Het zou zomaar kunnen… De tijd zal het leren!
Voorlopig nog de klok verzetten
Voorlopig moeten we in ieder geval nog de klok blijven verzetten, want de EU heeft alle landen gevraagd om in 2021 een definitieve keuze te maken. We zullen dus sowieso nog minstens 2 jaar de klok blijven verzetten. Dan hebben we hier nog een handig ezelsbruggetje: in het voorjaar gaat de klok vooruit. Mocht je die vergeten, heb je ook nog altijd het ezelsbruggetje over de wintertijd: je wint-er-tijd mee (en kan dus langer slapen). Wellicht komen ze nog maar twee jaar van pas!
