De komende nacht is het de Nacht van de Nacht. Met dit jaarlijks terugkerend evenement vragen de milieuorganisaties aandacht voor lichtvervuiling. In 2018 stond Zeeland op de achtste plek van de meest verlichte provincies in Nederland. Hoe bewust zijn Zeeuwen van lichtvervuiling? Zo’n 500 inwoners van Zeeland tussen de 3 en 75 jaar deden mee aan het onderzoek. Dit gaf verrassende resultaten.
Nederland is één van de meest verlichte landen ter wereld. Ons land stoot meer licht uit dan andere Europese landen zoals Frankrijk en Italië. Lichtvervuiling is een probleem, omdat overmatig licht het biologische ritme van mens en dier ernstig kan verstoren. Dit kan vervelende gevolgen hebben voor mensen, dieren en planten. Mensen slapen er slechter door. Dieren vluchten weg uit sterk verlichte gebieden. Door overmatig licht zien wij bovendien steeds minder sterren. Licht dichtbij zorgt er namelijk voor dat je het licht ver weg van de sterren minder goed kunt zien. Hoe meer licht er naar boven straalt, hoe minder sterren je kunt zien.
Lichtvervuiling Europa in 2012. Bron: worldview.earthdata.nasa.gov
Zeeland heeft teveel lichtvervuiling
Zeeland staat op de achtste plek van de meest verlichte provincies van Nederland. Dan denk je misschien: dat valt toch wel mee? Maar, samen met Friesland hoort Zeeland ook tot de minst bevolkte provincies van Nederland. Minder mensen, minder licht klopt dus wel voor Friesland (mist verlichte provincie), maar niet voor Zeeland. Dat zie je ook op de kaart hieronder (Nederland bij nacht, 2012). Kijk ook op de net geactualiseerde Lichtemissiekaart 2022.
Lichtvervuiling Nederland in 2012. Bron: worldview.earthdata.nasa.gov
De ‘lichtvlekken’ van de Zeeuwse steden zijn groter dan die van de Friese steden. Ook lichten in Zeeland de kassen, industrie en bedrijven op. Daar komt nog eens bij dat Friesland wordt omgeven door de donkere Waddenzee en de relatief donkere provincies Drenthe en Groningen. De provincie Zeeland zit ingeklemd tussen de ‘lichthotspots’ van de glastuinbedrijven in Zuid-Holland en lichtkampioen Vlaanderen. Deze lichthotspots stralen het licht kilometers ver uit.
Minder licht kán en is nodig in Zeeland
Onderzoek in opdracht van de Natuur en Milieufederaties naar opgaand licht in Nederlandse steden laat zien dat in veel steden de lichtverspilling iets afneemt. Echter, de Zeeuwse steden blijven achter. Uit een ander onderzoek blijkt dat 70% van de bedrijven in Zeeland(externe link) ’s nachts onnodig het licht laat branden.
De Zeeuwse Milieufederatie wil minder lichtvervuiling in Zeeland. Lichtvervuiling verminderen begint bij bewustwording. Daarom wil de Zeeuwse Milieufederatie in 2027 75.000 inwoners van de provincie Zeeland bereikt hebben met de boodschap dat het licht vaker ’s nachts uit moet. Om dat goed te doen, is het handig om eerst te onderzoeken wat Zeeuwen al weten over lichtvervuiling en wat wel en niet werkt om hen meer bewust te maken van de gevolgen.
Wat vonden de Zeeuwen belangrijk?
Zo’n 500 Zeeuwen deden mee aan het onderzoek. Ze konden een vragenlijst invullen. Kinderen vonden het kunnen zien van sterren het belangrijkst. Vanaf zes jaar verandert dit naar het welzijn van dieren en mensen. Ze zijn minder bezorgd om de gevolgen van nachtelijk licht voor planten. Voor volwassenen was het welzijn van mensen het belangrijkste, gevolgd door natuurbehoud, het welzijn van dieren en planten en als laatste energiebesparing. Het kunnen zien van de sterren en de Melkweg is voor hen het minst belangrijk.
Focus op het positieve
Volgens Gwendolyn valt er heel wat te winnen door mensen beter voor te lichten. Het is dan goed om te focussen op het positieve. “Een woord als lichtvervuiling wordt vaak als negatief ervaren”, licht ze toe. “Mensen verwarren het ook vaak met luchtvervuiling, het scheelt immers maar een letter. Je kunt veel beter laten zien wat er verbetert als onze nachten donkerder worden. Namelijk: meer sterren kunnen zien, minder slaapproblemen voor mensen en betere overlevingskansen voor dieren. En het enige wat je daar voor hoeft te doen, is vaker het licht uit te zetten!”
Ga zelf lichtvervuiling ervaren
Het werkt ook goed als mensen het zelf ervaren. Gwendolyn: “Neem kinderen mee naar een donker gebied en ga sterren kijken. Met een beetje geluk is het niet bewolkt en kun je ze kennis laten maken met een prachtige sterrenhemel. Of ga met kinderen naar een natuurgebied en leg uit dat vleermuizen het donker nodig hebben. Helemaal mooi als er dan vleermuizen rondvliegen, dan blijft het veel beter hangen.”
In Nederland is het meest noordelijke puntje ook het meest donkere puntje, om die redenen is de Waddenzee de beste plek om het (fotografisch) noorderlicht mee te maken. In de rest van Nederland is meer lichtvervuiling en is zichtbaar noorderlicht veel zeldzamer.
“Je gaat pas iets beschermen als je er iets bij gaat voelen”
Maar ook bij volwassenen valt veel winst te boeken. Zij zijn degenen die iets aan het probleem kunnen doen. “Juist de volwassen leeftijdsgroep vindt de effecten van lichtvervuiling op onze gezondheid het belangrijkst”, stelt Gwendolyn. “Dus als meer volwassenen weten dat je beter slaapt als het buiten donkerder is, zetten ze hopelijk op meer plekken het licht uit.”
Of laat ze tijdens een excursie kennismaken met de schoonheid van de nacht. Want je gaat pas iets beschermen als je er iets bij gaat voelen, stelt onderzoeker Paul Begijn in een interview voor het onderzoek. “Als je hebt ervaren hoe mooi de sterren zijn, dan wil je ze ook blijven zien”, aldus Gwendolyn. Niet voor niets vertelt Kamiel Spoelstra dat hij tijdens zijn excursies mensen altijd eerst de sterrenhemel en het donker laat ervaren en dan pas iets gaat vertellen over de effecten van licht op de natuurlijke omgeving.
Vleermuizen blijven weg van verlichting
Nachtdieren kunnen veel hinder ondervinden van nachtelijke verlichting. Wist je dat bepaalde vleermuissoorten niet meer kunnen leven in een gebied waar blauw licht schijnt? Tegenwoordig winnen LED-lampen aan terrein, maar juist deze lampen stralen dit blauwe licht uit. Bepaalde soorten vleermuizen zijn dan te zichtbaar voor roofdieren en blijven weg uit zo’n gebied met blauw licht. Dat is een gemis voor de biodiversiteit. Een volledig verlichte snelweg zou dan een blokkade kunnen worden voor deze vleermuizen.
Kassen kunnen tegenwoordig met LED-verlichting de lucht naast geel ook wit roze kleuren.
“We weten niet meer wat we missen”
Onderzoeker Theo Jurriens (Rijksuniversiteit Groningen) stelde het zo mooi in het onderzoek: we weten niet meer wat we missen. Gwendolyn: “Er gaat een (belevings)wereld verloren als we niks doen en we hebben het niet eens door. Daar moeten we mensen bewust van maken.” Dit ervaarde ze ook zelf. “Ik ben wel eens bij de sterrenwacht geweest in Oostkapelle. Toen merkte ik pas echt dat ik in een donker gebied was. Ik vond het een openbaring! Ik merkte dat ik veel meer sterren kon zien. Wow! Zo voelt het dus om de sterren te zien. Voor mijn gevoel hadden ze al die tijd verstopt gezeten.”
Ze hoopt dan ook dat haar onderzoek leidt tot meer bewustwording over lichtvervuiling en meer mensen die ’s nachts het licht uitzetten. Niet alleen in Zeeland, maar ook daarbuiten. Haar droom? “De Melkweg ooit met mijn eigen ogen zien”, lacht ze. “Want die zit nog steeds verstopt. Als we de Melkweg weer kunnen zien, betekent dat het donker genoeg is op aarde en geeft dit aan dat mens, dier en planten geen of minder last hebben van overmatig licht.”
Ook genieten van het donker? Bezoek de Nacht van de Nacht!
Vandaag is het zo ver: de Natuur en Milieufederaties organiseren voor de negentiende keer de Nacht van de Nacht. Honderden bedrijven en gemeenten doven de lichten van gebouwen en reclame. Zo vragen ze aandacht voor het belang van het donker. Kijk op de website van de Nacht van de Nacht(externe link) voor activiteiten in jouw buurt.
Vannacht ook volle maan én maansverduistering
Zoals we gisteren in de blog al schreven is het vannacht precies om 22:24 volle maan. De door de zon verlichtte zijde van de maan is dan helemaal naar de Aarde gericht. Om 22:14 zal de aarde echter ook even precies tussen de zon en de maan staan. Daardoor valt de schaduw van de aarde op de maan, en zien we een maansverduistering. Bij een maansverduistering zie je het gebied waar de maan minder licht naar de aarde terugkaatst, doordat schaduw van de aarde op de maan valt. Het ziet er heel anders uit als een zonsverduistering, het is eerder een vage donkere vlek op de maan. Aan de andere kant is een maansverduistering wel overal op aarde te zien, zolang de maan maar kan zien.
De maansverduistering van 2019.
Kunnen we de maan zien?
Nee, helaas, ten tijde van de maansverduistering is de maan op veel plaatsen niet te zien. In het zuiden en zuidwesten regent het al, en in grote delen van het land is het al bewolkt. Er trekt vanavond en vannacht namelijk een regengebied naar het noorden. Alleen in Groningen is de sluierbewolking nog dun genoeg, daar is de maanverduistering waarschijnlijk wel te zien. Buitenactiviteiten van de Nacht van de Nacht zullen ’s avonds helaas wel hinder ondervinden van de regen.
Later in de nacht, rond het verzetten van de klok om 03:00, is dat regengebied het land alweer uit en wordt het helder. De volle maan is dan wel goed te zien. Het ironische is wel dat de volle maan wel voor maximale natuurlijke verlichting zal zorgen tijdens de nacht waarop aandacht wordt gevraagd voor het belang van een donkere nacht.
Bron: https://www.atlasleefomgeving.nl/nieuws/dieren-kunnen-gordijnen-niet-dicht-doen (aangepast artikel)
