Vandaag op 1 april is officieel het groeiseizoen begonnen en dat is geen aprilgrap. Vanaf de eerste dag van april houdt het KNMI ook het neerslagtekort bij, om eventuele droogte te kunnen signaleren. Vanwege het veranderende klimaat, de stijgende temperaturen, ligt de gemiddelde verdamping nu hoger dan vroeger. De verdamping speelt eerder in het seizoen al een rol bij droogte.
Gortdroge toplaag. De harde oostenwind en de droogte veroorzaakten de afgelopen periode regionaal stof- zandstormen (foto: Arjan Pat, Hooghalen)
Recorddroge maart
Was ’t voorgaande jaren bij aanvang van het jaar nogal nat, dit jaar is het juist opvallend droog. In de maanden februari en maart is beduidend minder neerslag gevallen dan er normaal valt (het langjarig gemiddelde). In de afgelopen maand maart viel gemiddeld over het land zo’n 6 mm neerslag, terwijl er normaliter zo’n 53 mm valt. Op de kaart is overigens ook goed te zien dat er plekken in het land zijn waar in de hele maand slechts 1 mm neerslag is gevallen. Niet zo gek dat de maand maart als recorddroog de boeken in is gegaan.
Totale neerslag over de maand maart - op veel plaatsen is nauwelijks neerslag gevallen. Alleen een enkele bui, die op 23 maart lange tijd boven Leeuwarden hing, vulde de regenmeter daar goed. (bron: KNMI)
Groeiseizoen en verdamping
Wat betreft neerslag, droogte en plantengroei kunnen we het jaar in twee helften opdelen, het natte winterseizoen en het droge zomerseizoen. Het natte winterseizoen duurt van 1 oktober tot 1 april en is dus net afgelopen. Het seizoen dat de bomen hun bladeren hebben verloren en door de relatief lage temperaturen en lage inkomende hoeveelheid zonnestraling verdampt er ook vrijwel niets. Het droogteseizoen, ook wel groeiseizoen genoemd, loopt van 1 april tot 1 oktober en is dus ook de periode waarin de meeste gewassen geteeld worden. Dit is dus een belangrijke periode voor onze voedselvoorziening.
Een neerslagtekort ontstaat wanneer de verdamping groter is dan de hoeveelheid neerslag die valt. In de maanden april t/m september is dat over het algemeen het geval. Vandaar dat deze periode wordt gemonitord.
Groei- en bloeiseizoen (foto: Toos Peerlings, Weert)
Neerslagtekort
Om droogte te kunnen monitoren is het belangrijk om de waterbalans te begrijpen. De grond krijgt water door neerslag, maar de grond verliest ook veel water. Het waterverlies komt grotendeels door ‘evapotranspiratie’ een samenvoeging van twee termen. Ten eerste de evaporatie, dit is de verdamping van water uit bijvoorbeeld de bodem en oppervlaktewater. De tweede term is transpiratie, dit is water dat verloren wordt via planten.
Droogte kunnen we dan meten met het neerslagtekort, dat is het verschil tussen de aanwinst en het verlies van vocht. Valt er bijvoorbeeld 5 millimeter regen, maar is de evapotranspiratie 8 millimeter, dan ontstaat er een neerslagtekort van 3 millimeter.
De Nederlandse waterbalans ziet er in een gemiddeld jaar zo uit. De blauwe staven stellen de neerslag per maand voor, de gele staven de evapotranspiratie. We kunnen hier zien dat er in april tot en met oktober een stuk meer water door evapotranspiratie verloren gaat dan in de andere maanden van het jaar. Dit kan niet allemaal met neerslag opgelost worden en zo ontstaat een neerslagtekort.
Droogtemonitor
Vanaf 1 april houdt het KNMI jaarlijks het neerslagtekort bij, maar er wordt geen rekening gehouden met het weer vóór dit groeiseizoen: dus als het neerslagtekort van het droogteseizoen ervoor niet volledig is aangevuld in de winter, begin je al met een achterstand! Dat is nu ook het geval; in feite beginnen we al met een achterstand van 48 mm! In de grafiek hieronder zie je dat de teller van de droogtemonitor echter op 1 april altijd op nul start.
Dit is de grafiek van het KNMI die het actuele neerslagtekort weergeeft. We zien ook de waarden van andere jaren, zodat we de droogteseizoenen goed met elkaar kunnen vergelijken.
Klimaatverandering en droogte
Door klimaatverandering is het nu gemiddeld warmer dan vroeger. Hierdoor zie je een verschuiving van de seizoenen. De voorjaarswarmte schuift langzaamaan steeds verder naar voren. Dit zie je terug in de natuur die steeds vroeger uit de winterslaap komt. Fruitbomen staan bijvoorbeeld steeds eerder in bloei. Dit brengt meerdere risico’s met zich mee; de verdamping start vroeger dus de voorjaarsdroogte gaat eerder van start door het groeien en bloeien van de natuur, maar ook de kans op vorstschade bij fruitbomen wordt groter en dus een oogst die kan mislukken.
Toename van de referentieverdamping van de eerste helft (1965-1993) naar de tweede helft van de meetperiode (1994-2023). In groen de gemiddelde referentieverdamping voor iedere dag in het jaar in de twee periodes, in rood het totale verschil opgeteld over het jaar. Bron: KNMI.
Neemt het neerslagtekort toe?
De verdamping neemt de komende tijd toe. Het wordt deze week warmer en zonniger en de bomen en planten willen hierdoor ook aan de groei en de bloei. Daartegenover staat dat er geen neerslag wordt verwacht. Een krachtig hogedrukgebied zorgt voor een blokkade als het gaat om regenzones. Deze weten niet in de buurt van ons land te komen. In de loop van volgend week lijkt een enkele storing vanuit het noorden door te breken. Maar omdat het hogedrukgebied in de buurt blijft, zal er geen neerslag van betekenis vallen. Ofwel, er verdampt meer vocht dan er een neerslag valt. Het neerslagtekort neemt verder toe.
Op korte termijn droog, op lange termijn weinig neerslag (neerslagpluim, bron KNMI)
Het wordt de komende dagen zonniger, warmer en het blijft droog (14 daagse verwachting voor De Bilt)
