Je kent de beelden uit de Verenigde Staten vast wel, die prachtig gestructureerde draaiende onweersbuien waar soms ook tornado’s uit ontstaan. Dit type onweersbui is de supercell, het zwaarste exemplaar dat je kan krijgen. Vanmiddag is er in Limburg een (kleine) kans op dit heftige weersverschijnsel. Hoe ontstaat zo’n supercell precies? En wat zijn de gevolgen?
Onweersbui
Er moet natuurlijk eerst een bui ontstaan voordat die kan uitgroeien tot een supercell. Hiervoor zijn enkele ingrediënten nodig. Temperatuurverschillen en vocht zijn twee belangrijke factoren. Bij warmteonweer in de zomer warmt de onderste laag van de atmosfeer bijvoorbeeld flink op. Die warme lucht stijgt op en koelt af. Hierdoor condenseert het vocht in de lucht deels. Dit levert druppels op die weer vallen. Soms komen de druppels echter weer in een opstijgende luchtstroom terecht en gaan ze weer omhoog. Op deze manier kan een wolk statisch geladen raken en ontstaat een onweersbui.
Zodra de wolk statisch geladen is kan bliksem voorkomen.
Windschering
Een gewone onweersbui is echter maar een gewone onweersbui, hier gaat het om de supercell. Om zo’n zware bui te krijgen is er nog een extra ingrediënt nodig. Wind. Hoe harder het waait op hoogte, hoe makkelijker lucht omhoog gezogen wordt. Je kan dit vergelijken met een schoorsteen, als er veel wind staat wordt de rook hard de schoorsteen doorgetrokken. Ook is de windrichting op verschillende hoogtes van belang, als die richting verschilt geeft dat nog een extra zetje aan de bui. Die verschillen in kracht en richting van de wind met hoogte noemen we windschering. Als er voldoende windschering aanwezig is kan de luchtkolom in de bui horizontaal gaan draaien. De opstijgende warme lucht kan ervoor zorgen dat deze horizontaal draaiende luchtkolom begint te kantelen. De koude lucht, die met de regen naar beneden komt, kan hierdoor niet de opstijgende warme luchtstroom onderbreken. Hierdoor blijft de bui voorzien van zijn voeding: de opstijgende, warme, vochtige lucht. Een zogenaamde supercell is geboren! De kantelende, roterende luchtkolom aan de onderkant van een supercell kan in sommige gevallen zelfs uitgroeien tot een tornado, al is dat wel behoorlijk zeldzaam. In de VS ontstaat maar bij één op de tien supercells een tornado.
Het bijzondere aan een supercell is de roterende luchtstroom die kan kantelen in de bui.
Drie types onweer
We kunnen kortgezegd drie types van onweersbuien onderscheiden. De supercell is de allerzwaarste. Het lichtste type is een singlecell, of een pulse bui. Deze bui kan wel even heftig zijn maar sterft vrij snel weer uit omdat de voeding wordt afgesneden door de bui zelf. Het type dat iets zwaarder is is een multicell. Hiervoor is al wat meer windschering nodig zodat er een buiencluster kan ontstaan dat zichzelf deels in stand kan houden. De voeding kan zo in meer of mindere mate blijven bestaan, multicells zijn dus ook een stuk langer leven beschoren. De supercell is echter veruit de zwaarste bui en de levensduur kan ook erg lang zijn. Door de rotatie houdt de voeding bijna compleet in stand waardoor de bui zelfs na een tijd nog door kan groeien. In Nederland kunnen supercells zo’n 16 kilometer hoog worden, dat is gigantisch en nog een kwart zo hoog als een conventionele onweersbui. Ook beslaan ze gemiddeld een dubbel zo groot oppervlakte als een ‘normale’ onweersbui.
Supercells kunnen een gigantische omvang bereiken, zoals deze bij Charleroi die Wouter van Bernebeek prachtig wist vast te leggen.
Gevolgen van een supercell
Dat supercellen geen lieverdjes zijn blijkt wel uit het verleden. Zo vielen er in juni 2016 hagelstenen van bijna 10 centimeter in Brabant. Zulke grote stenen kunnen alleen door supercells veroorzaakt worden. Dit zijn de enige buien waarin de stijgstromen zo sterk zijn dat hagelstenen kunnen groeien en groeien en groeien voordat ze zo zwaar worden dat ze uit de bui vallen.
Naast enorme hagelstenen kan een supercell ook een gigantische hoeveelheid neerslag achterlaten. Er zit enorm veel vocht in deze buien en dat kan flinke neerslaghoeveelheden (denk aan maandsommen in een uur) met een hoge intensiteit op het aardoppervlak storten.
Door de harde wind die op hoogte staat en de neerslag die deze wind mee naar beneden kan trekken kunnen valwinden uit een supercell ontstaan. Windstoten tussen de 100 en 200 kilometer per uur zijn dan zeker geen uitzondering en laten een spoor van vernieling achter.
Onweersbuien bevatten natuurlijk altijd bliksem, maar de hoeveelheid en frequentie van schichten ligt bij een supercell nog hoger dan bij andere onweersbuien. Dit levert natuurlijk ook gevaarlijke situaties op met een verhoogde kans op blikseminslag in bijvoorbeeld huizen of bomen.
Het meest tot de verbeelding sprekende en misschien wel gevaarlijkste weerfenomeen wordt ook geproduceerd door een supercell: de tornado. Deze wervelwind ontstaat dus als de horizontale draaiing verandert in een verticale rotatie die uiteindelijk zover uitgroeit dat de grond bereikt wordt. De windsnelheden rond een tornado kunnen onvoorstelbaar hoog zijn. In 1999 kwam een tornado van de zwaarste categorie aan de grond in de VS, daar zijn windsnelheden rond 500 kilometer per uur gemeten door een radar. Het behoeft geen uitleg dat praktisch alles in het pad van een zware tornado verwoest wordt.
Als de rotatie ver genoeg draait en sterk genoeg is kan het uiteindelijk een tornado produceren.
Vanmiddag een supercell in Limburg?
Hier en daar verschenen al spannende verhalen in de media over mogelijke tornado’s in Limburg vanmiddag. Nu is die kans klein, dan moet er namelijk eerst daadwerkelijk een supercell ontstaan boven België of Limburg en vervolgens moet die bui ook nog een tornado produceren. De kans dat er een supercell ontstaat is wel aanwezig. Er is voldoende windschering en voldoende vocht. De temperatuur blijft aan de magere kant maar kan net voldoende zijn. Zeker is dat er zware buien over de provincie zullen trekken die ook voor veel neerslag gaan zorgen. 50 Millimeter of meer is lokaal zeker niet uitgesloten en dat kan ook voor de nodige wateroverlast zorgen, zeker in het Heuvelland. Ook kunnen er zeer zware windstoten van meer dan 100 kilometer per uur voorkomen. De grootste kans daarop is in het uiterste zuiden van Limburg. Hagelstenen die groter zijn dan twee centimeter kunnen ook door het zuidelijke deel van de provincie voorkomen. Het KNMI heeft inmiddels code oranje afgegeven voor de zware onweersbuien. In de rest van het land gaat het ook stevig regenen maar is de kans op echt zwaar onweer een stuk kleiner. Mogelijk dat Brabant en Gelderland nog een graantje van het noodweer meepikken, maar de focus ligt in de computerberekening wel echt op Limburg. We houden jullie door de dag heen op de hoogte van de situatie!
Het kan lokaal behoorlijk spoken in Limburg vanmiddag.
