Misschien heb jij vannacht ook wel iets minder goed geslapen. Het was namelijk warm, ontzettend warm. In het zuidwesten kwamen de minimumtemperaturen zelfs niet onder de 20 graden uit, een tropennacht. Zeker in steden kunnen nachten (en dagen) in dit soort situaties behoorlijk warm verlopen. Vergeleken met de omringende gebieden is het er al gauw een paar graden warmer!
Het hitte-eiland effect
Het temperatuurverschil tussen de stad en de dorpen en weilanden die er naast liggen noemen we het hitte-eiland effect. De steden zijn als het ware warme eilanden in een zee van het koelere omringende land. Kijken we naar de gemiddelde temperatuur over een heel jaar, dan is het in een grote stad vaak wel drie graden warmer dan in het dorpje ernaast. ’s Nachts is het effect het meest prominent aanwezig. Dat komt omdat de stad warmte vasthoudt en het dus gedurende de nacht veel minder sterk kan afkoelen dan op het platteland rondom een stad. In zomernachten waarop het effect het beste te zien is wil het temperatuurverschil wel eens oplopen richting de 8 graden!
In een stad kan het, zeker 's nachts, een paar graden warmer zijn dan in de omgeving.
Wat veroorzaakt dit hitte-eiland?
Een deel van de oorzaak ligt bij de donkere ondergronden die we in de stad vinden. Je hebt vast wel eens met blote voeten over asfalt of zand gelopen op een hete dag, dat doet best zeer. Als je dan op het gras staat is het een stuk koeler. In een stad kunnen oppervlaktes dus flink opwarmen. Dit effect is vaak op grotere pleinen met weinig groen te merken.
Een tweede oorzaak zijn zogenaamde ‘street-canyons’, waarin de warmte blijft hangen. Dit zijn smalle straatjes met middelhoge bebouwing aan weerszijden daarvan. Hier worden ook de gebouwen door de zon flink opgewarmd en komt er dus van drie kanten warmte op je af. Daarnaast waait het vaak minder in street-canyons en wordt de hitte dus moeilijker vervangen door koudere lucht.
Ook mensen en hun activiteiten in de stad genereren hitte. Denk aan warme motors van auto’s, de hitte die zware industrie veroorzaakt en energiegebruik door gewone burgers.
Planten zorgen ook voor een verkoelend effect door een proces dat we transpiratie noemen. Hierbij stroomt water door de wortels en de plant naar de plaatsen waar het kan verdampen, zoals op de bladeren. Deze verdamping tempert de temperatuur iets.
Een mooi voorbeeld van een plein met middelhoge gebouwen eromheen en weinig groen. Hier wordt het op een zomerdag behoorlijk warm! Foto: Henk Voermans
Nederlandse steden
In Nederland is het hitte-eiland effect best een serieus probleem. Er zijn studies uitgevoerd naar de maximale intensiteit van de effect in verschillende steden en dorpen in ons land. Onderzoekers van Wageningen University & Research1 vonden dat er gigantische verschillen tussen steden en dorpen in Nederland zijn. Ze keken naar de maximale effecten van het hitte-eiland en konden daar per plaats dan de middelste waarde op jaarbasis uithalen. Je zou die waarde dus kunnen zien als een gemiddeld effect van het hitte-eiland in een bepaalde stad.
Rotterdam scoorde met 3,4 graden gemiddeld het hoogste hitte-eiland effect van Nederland. Ook Leiden, Apeldoorn en -opvallend genoeg- IJsselmuiden scoorden hoog, met een centrum dat 2,9 tot 3,2 graden warmer dan de omgeving is.
Veel minder extreem is het hitte-eiland in plaatsen als Damwoude, Houten, Leeuwarden en Groningen, daar liggen de temperaturen gemiddeld tussen één en anderhalve graad boven die van de omgeving.
Vergeleken met andere Europese steden scoren Nederlandse steden overigens vrij normaal op het hitte-eiland effect.
Rotterdam heeft een vrij heftig hitte-eiland effect. Geen wonder als je de betonnen jungle zo ziet. Foto: Frans Sitvast
Hitte stress
Dat het 's nachts zo veel warmer kan zijn in de stad, is een gevaar voor de gezondheid van mensen. Het lichaam moet dan de hele dag en nacht te hard werken om af te koelen. Vooral voor oudere mensen is dat zeer inspannend en vermoeiend. Als het lichaam niet meer de energie heeft om af te koelen, raken we oververhit en stopt ons hart ermee. Een schrijnend voorbeeld hiervan was de hittegolf van 2003, met name in Frankrijk. Door langdurige hitte kregen mensen geen kans om bij te komen van de warmte en kostte dat de levens van zo’n 10.000 tot 15.000 mensen daar.
Koelere steden creëren
Zeker nu er door klimaatverandering steeds vaker hittegolven en warme dagen op de loer liggen in Nederland is het belangrijk om onze steden koeler te maken. Belangrijk is om hierbij in gedachte te houden dat elke vierkante meter afkoeling voor verlichting van hitte stress zorgt! Jij kan dus ook in je eigen tuin of op je eigen dakterras verschil maken.
Neem bijvoorbeeld een groen dak, dan sla je twee vliegen in een klap. Je dak is niet meer zwart, dus houdt geen warmte vast en de beplanting op je dak helpt de omgeving effectief afkoelen door transpiratie.
Wip wat tegels uit je tuin en beplant de nieuw verkregen ruimte met kleine bomen of struiken. In de zomer is dat veel lekkerder toeven in je tuin! Maar ook in je straat kun je een verschil maken: bomen in de straat kunnen omringd worden door struiken voor een sterker verkoelend effect, en het ziet er nog leuk uit ook.
Op een grotere schaal zouden we moeten kijken naar de indeling van steden. Als de wind er bijvoorbeeld makkelijker doorheen kan waaien scheelt dat een paar graden op een hete dag of nacht! Meer parken zorgen voor meer verkoeling, en niet alleen in het park. Bij een groen gebied dat groter is dan twintig voetbalvelden wordt de omgeving van het gebied ook al sterk afgekoeld op warme zomerdagen. Een laatste oplossing is nog het verven van asfalt. Als we het zwart in een lichtere tint veranderen weerkaatst dat meer zonnestraling en koelt het oppervlakte af! Samen kunnen we er dus voor zorgen dat onze steden, ook in een warme toekomst, leefbaar zijn.
Een van de oplossingen tegen een opwarmende stad: lichtere straten. Foto: City of Los Angeles
Vannacht koeler
De komende nacht hoeven we niet bang te zijn voor een plaknacht. In tegenstelling tot afgelopen nacht weet het vannacht in vrijwel het hele land flink af te koelen. In het noorden zouden de temperaturen zelfs onder de 10 graden kunnen duiken. Een behoorlijk verschil met de 20 graden van vannacht. Ook de komende nachten verlopen vrij koel, pas na het weekend, als de temperaturen omhoog schieten, moeten we ons weer druk gaan maken om warme nachten. Zeker in de steden!
Pas na volgende week maandag worden de nachten weer flink warmer.
1. Van Hoove et. al., 2011. Exploring the urban heat island intensity of Dutch cities. Wageningen, Alterra report 2170.
