De vollemaan is niets nieuws: het komt namelijk elke 29,5 dagen voor. Een supermaan is wat meer bijzonder en als er nog een (gedeeltelijke) maansverduistering bovenop komt, is het zeker iets om naar uit te kijken!
De maan is de enige natuurlijke satelliet van de aarde. Onze maan is de vijfde grootste maan in het zonnestelsel. De maan draait rond de aarde in zo'n 29,5 dagen en omdat de zon (net zoals op aarde en de andere planeten in ons zonnestelsel) op de kant van de maan schijnt die naar de zon gericht is, ontstaan de maanfases.
Eén keer in de 29,5 dagen is het dus vollemaan. Dat is wanneer de maan tegenover de zon staat, met de aarde in het midden. De maan is dan vrijwel de hele nacht te zien met de verlichte kant van de maan naar de aarde gekeerd. De maan draait trouwens ook om zijn eigen as, maar vanaf de aarde is dezelfde kant van de maan altijd overal ter wereld te zien.
Over de hele wereld ziet de maan er altijd ongeveer zo uit tijdens vollemaan (Foto: Annet Piet, Ter Aar)
In de nacht van dinsdag op woensdag (18 september) is het een bijzondere vollemaan, want de maan is iets dichterbij de aarde dan andere tijden. Gemiddeld bedraagt de afstand tussen de aarde en de maan zo'n 384.400 km, maar deze afstand blijft niet altijd hetzelfde. Soms is de maan iets dichterbij en andere keren juist weer wat verder weg. Op haar verste punt, het apogeum, is de maan ongeveer 405.500 km vanaf de aarde en op het dichtstbij punt, het perigeum, zit er zo'n 357.000 km tussen de aarde en de maan. Het verschil komt omdat de maan in een elliptische baan rond de aarde beweegt.
Afstand tussen de maan en de aarde. De stippen duiden vollemaan aan en de kruisjes nieuwe maan. Augustus 2024 was het tijdens vollemaan een supermaan. De aanstaande vollemaan wordt ook weer een supermaan. (Bron: Lasunncty via Wikipedia, CC BY-SA 4.0)
Als de maan dan zo dichtbij is, wordt er gesproken van een supermaan. Valt dat samen met vollemaan, dan is het een super(volle)maan. Wat deze supermaan van de nacht van dinsdag op woensdag nog meer bijzonder maakt, is dat het de vollemaan het dichtstbij de start van de astronomische herfst is (het herfstpunt). En daarom heeft deze super(volle)maan een speciale naam: de oogstmaan en in dit geval de superoogstmaan.
Het verschil in grootte tussen een "normale" vollemaan (links) en een supermaan (rechts)
Maar bij ''dichtbij' zit er nog steeds een hele grote afstand tussen de aarde en de maan. De maan ziet er dus iets groter uit en is daarbij wat feller. Om precies te zijn, zo'n 7% groter en ongeveer 14% helderder dan de gemiddelde vollemaan. Vaak is dit fenomeen echter nauwelijks met het blote oog waarneembaar.
De volle supermaan van vorige maand (Foto: Tim Zijlstra, Anjum)
Deze keer komt er echter nog een schepje bovenop: het wordt namelijk een gedeeltelijke maansverduistering! Een maansverduistering is te zien als de maan in de schaduw van de aarde beweegt en dus komt de zon, de aarde en de maan op een lijn te liggen. Anders gezegd: de aarde komt precies tussen de zon en de maan te staan. Dus wordt de maan of een deel ervan niet meer beschenen door de zon. Een maansverduistering komt alleen voor als het vollemaan is.
De gedeeltelijke maansverduistering oftewel eclips is in zijn geheel zichtbaar vanuit Nederland. Om 2.40 uur op woensdag 18 september start de eclips en om 6.50 uur is het weer voorbij. Dan is het ook al licht en zie je het toch niet meer zo goed. De maximum wordt om 4.45 uur bereikt. Dan is de maan zo'n 21 graden boven de westelijke horizon te zien. Het is dus een gedeeltelijke maansverduistering waar de schaduw van de aarde als het ware een 'hapje' uit de maan neemt.
Verschillende schaduwen
Heb je al gemerkt dat sporters tijdens een avondwedstrijd meerdere schaduwen hebben? En dat een deel van deze schaduwen donkerder zijn dan de rest (met name waar de verschillende schaduwen overlappen)? (zie voorbeeld hieronder)
Foto: Hamish McConnochie via Wikipedia
Dat is bijna hetzelfde principe met de schaduw van de aarde. Omdat de zon zo groot is, is het bijna alsof de aarde door meerdere 'lichten" beschenen wordt. Daardoor is een gedeelte van de schaduw van de aarde donkerder. Deze donkerdere schaduw heet de kernschaduw (umbra) en de minder donkere schaduw heet de bijschaduw (penumbra). Als de maan door de umbra beweegt, is er sprake van een totale maansverduistering (nummer 4 in het diagram hieronder). Als de maan door de penumbra beweegt, spreken we van een gedeeltelijke maansverduistering (nummer 2 en 3 in het diagram hieronder).
Bron: Ellywa via Wikipedia
Tijdens een totale maansverduistering verkleurt de maan van oranje naar rood en daarom dan de naam bloedmaan voor een volle maansverduistering. Op 16 juli 2019 werd de maan voor het laatst volledig verduisterd in Nederland en de volgende vindt op 7 september 2025 plaats.
Met de gedeeltelijke maansverduistering van 18 september volgt de maan nummer 3 in het diagram hierboven. Deze verduistering heeft een grootte van slechts 0.09 in de kernschaduw om 4.45 uur. Tijdens het maximum is er wel duidelijk een hapje uit de maan! Vóór het hoogtepunt (dus vanaf 2.40 uur) zie je de maan aan de hemel deels verdwijnen.
Het is ook mogelijk dat de maan (gedeeltelijk) in de bijschaduw beland (bijvoorbeeld nummer 2 in het diagram hierboven). In de bijschaduw kan nog steeds zonlicht gedeeltelijk de maan bereiken. De maan wordt wat dan grijziger. Helemaal onzichtbaar raakt de maan dus niet.
Gunstig weerbeeld
Vandaag is er nog wat bewolking aanwezig en valt er soms nog wat gespetter, maar het wordt steeds droger en zonniger. Morgen is er al meer ruimte voor de zon. In de nacht van dinsdag op woensdag klaart het verder op. Maar... er trekt wat hoge bewolking over en dat kan misschien wat roet in het eten gooien. Ook is er met name langs de oostgrens kans op nevel of mist. Wel wordt het niet heel koud met de minima rond 12 graden.
Ga jij vroeg je bed uit om de gedeeltelijke maansverduistering waar te nemen en misschien mooie foto's te maken?! Vergeet dan niet je foto's toe te voegen via deze link.
