Het was fris vanochtend! In Ell en Twente kwam het zelfs tot vorst aan de grond, maar strooien was waarschijnlijk nog niet nodig... Toch was die kou wel een klein voorproefje van wat ons de komende maanden weer te wachten staat! Niet voor niks start over twee dagen alweer het zogeheten strooiseizoen. Bij Rijkswaterstaat, verantwoordelijk voor het Nederlandse hoofdwegennet, zijn ze er klaar voor.
Van 1 oktober tot 1 mei
De herfst is nog maar net begonnen, maar voor Rijkswaterstaat nadert het strooiseizoen alweer snel. Dit strooiseizoen loopt officieel van 1 oktober tot 1 mei. Als het buiten die periode een keer glad is, wordt er uiteraard ook gestrooid, maar vanaf 1 oktober staan er 24/7 mensen paraat om te gaan strooien. Bij Rijkswaterstaat is het zelfs zo geregeld, dat binnen 2 uur alle rijkswegen gestrooid moeten kunnen zijn. Dat is in totaal 3.260 km aan (snel)wegen.
Testen materieel
Toch kan het zo zijn dat je voor deze periode ook al sneeuwschuivers en strooiwagens op de weg hebt zien rijden. Vanaf eind augustus wordt al het materieel namelijk uitgebreid getest en gecontroleerd, de zogenoemde vlootschouw, zodat ze zeker weten dat alles op 1 oktober naar behoren werkt. Je kunt namelijk maar beter testen op het moment dat het nog niet glad is, anders ben je namelijk te laat...
Figuur 1: De sneeuwschuivers staan klaar op steunpunt Houten langs de A27.
De gladheidscoördinator bepaalt
Wanneer gaan strooiwagens nu precies de weg op? Dat bepaalt de gladheidscoördinator. Als gladheidscoördinator ben je kortweg verantwoordelijk voor het nemen van de juiste strooibeslissing. En dat is soms lastiger dan het lijkt! Via deze een blog geven we je een inkijkje op het werk als gladheidscoördinator.
Geen gemakkelijke keuze
Op dagen dat er sneeuw valt is die strooibeslissing niet zo moeilijk, maar vaker hebben we in Nederland te maken met kwakkelweer. Als je te laat strooit, dan bestaat er een groter risico op ongelukken, maar als je onnodig strooit is dat ook weer zonde. Elke strooiactie kost namelijk geld en ook het milieu wordt dan onnodig belast. We onderscheiden twee soorten strooiacties, preventief en curatief. Preventief is het voorkomen van gladheid, curatief het bestrijden van gladheid.
Gladheidmeldsysteem
Een coördinator heeft een week lang de oproepdienst. Hij is 24/7 bereikbaar voor collega’s op de weg (weginspecteurs) en op de verkeerscentrales. Ook staat hij als het spannend gaat worden telefonisch in contact met een weerbureau. Als gladheidscoördinator monitor je continue het weer en de situatie op de weg. Hiervoor staat het GMS ter beschikking; GMS staat voor gladheidmeldsysteem. Dit systeem geeft de temperatuur aan van het wegdek en de lucht. Ook de luchtvochtigheid, dauwpunttemperatuur, neerslag en eventuele bodemtemperatuur is af te lezen. Daarnaast kan er via de geleiding, met lussen in het wegdek, bepaald worden of het wegdek nat is en hoeveel zout er nog op het wegdek aanwezig is. Water is een prima geleider, zout een nog veel betere. Des te hoger de geleiding, des te meer zout op de weg dus! Aan de hand van al deze informatie, samen met je kennis en ervaring, neem je een besluit.
Figuur 2: De lussen verbinden de meetpunten (cilinders) met elkaar in het wegdek. Bron: weginspecteur Wim van Rijkswaterstaat op Twitter.
Drie soorten gladheid
Om gladheid te laten ontstaan heb je eigenlijk maar twee ingrediënten nodig: vocht op het wegdek en een wegdektemperatuur onder 0. Als het vriest, maar je ziet in het GMS bijvoorbeeld dat de weg droog is, is er geen gevaar op gladheid. We onderscheiden drie manieren waardoor een wegdek glad kan worden:
Het bevriezen van een natte weg, bijvoorbeeld na buien of regen eerder op de dag
Belangrijk bij dit soort gladheid is dat er goed getimed wordt wanneer de strooiwagens uitrijden. Als er gestrooid is en er valt nog een laatste bui, dan is veel van het zout al weer van de weg gespoeld en had het strooien dus geen enkele zin.
Gladheid door neerslag (sneeuw en ijzel)
Tegen ijzel is het lastig strooien. Bij ijzel bevriest de onderkoelde druppel namelijk direct bij contact, waar de druppel ook op valt. Dus ook op zout: het zout raakt als het ware ingekapseld door ijs. Bij sneeuwval is het belangrijk om preventief te strooien. Zout onder een sneeuwdek voorkomt dat de sneeuw zich gaat hechten aan het wegdek en en er ijsplaten kunnen ontstaan. Bij sneeuwval blijven de strooiwagens zolang het sneeuwt curatief strooien. Het smeltwater van de gesmolten sneeuw verdunt namelijk het zout snel. Hierdoor gaan er bij sneeuwval ook sneeuwploegen voorop de strooiwagens. Minder sneeuw op de weg betekent minder sneeuw wat door het zout gesmolten moet worden.
Figuur 3: Een curatieve strooiactie bij sneeuwval op de snelweg. Hierbij rijden de sneeuwschuivers in een ‘staffel’. Stap voor stap schuiven ze de sneeuw naar de berm.
Condensatiegladheid
Condensatiegladheid ontstaat door rijpvorming of bevriezing van een wegdek wat door condensatie nat is geworden. Hierbij komen de termen relatieve luchtvochtigheid en dauwpunttemperatuur kijken, we duiken hiervoor wat verder de meteorologie in.
De lucht waarin we leven bevat waterdamp. Koude lucht kan minder waterdamp bevatten dan warme lucht. De relatieve luchtvochtigheid geeft aan hoeveel waterdamp de lucht bevat ten opzichte van wat die betreffende luchtsoort maximaal kan bevatten. Indien de relatieve luchtvochtigheid maximaal is, 100%, ontstaat er mist. De temperatuur waarbij een bepaalde luchtsoort die maximale verzadiging bereikt noemen we de dauwpunttemperatuur.
Door instraling van de zon wordt de aardbodem verwarmt. De bodem straalt deze warmte uit en verwarmt de lucht. Daarom is het overdag dicht aan de grond het warmst, en steeds verder hogerop kouder. In de avond en nacht werkt dit andersom. De bodem straalt de warmte uit en dan is het dicht aan de grond het koudst. Hierdoor is het op heldere nachten het koudst, bewolking werkt namelijk als een deken en kaatst die uitgestraalde warmte weer terug. Ook is het tijdens de koudste nachten windstil, wind mengt namelijk de koude lucht aan de bodem met de nog warmere lucht hogerop en remt dus ook de afkoeling.
Een deel van de warmte zit opgeslagen in de bodem en compenseert deze afkoeling tijdens de avond en nacht. Dit noemen we een ‘warmte reservoir’. Vandaar dat het in het begin van de winter, of na een zachte periode, wat langer duurt voordat er gladheid ontstaat.
figuur 4: Bodemwarmte is op deze foto goed zichtbaar. Er valt sneeuw na een periode van zacht weer, maar door het ‘warmte reservoir’ blijft de sneeuw op straat niet goed liggen. Objecten en ook gras hebben geen ‘warmte reservoir’ of voldoende isolatie hiervan (gras). Foto: Sebastiaan Aarts
Voorwerpen en objecten hebben geen ‘warmte reservoir’, bijvoorbeeld bruggen, viaducten en auto’s. Deze hebben namelijk geen dikke laag om warmte in op te slaan. De temperatuur van deze objecten kan hierdoor lager zijn dan de lucht of de grond en dus eerder bevriezen. Indien deze objecten ook afkoelen tot onder de dauwpunttemperatuur dan worden deze nat door dauw, oftewel condensatie. De lucht die vlak langs het koudere oppervlak strijkt koelt af, kan minder waterdamp bevatten, en slaat neer als condens.
Indien de temperatuur van de lucht onder 0 is spreken we van rijp, anders is het bevriezen van het natte wegdek door de condensatie. Condensatie kan ook optreden na een koude periode. De lucht is al warmer, maar de bodem straalt nog de kou uit van een winterse periode. Het wegdek is dan door condensatie constant nat en kan in de nacht ook weer snel onder het vriespunt komen.
Type wegdek, bodem en omgeving
Sommige typen wegdek of bodem zijn eerder koud dan anderen. Dit heeft ook te maken met de isolatie van de bodem. Zo is een wegdek bestaande uit ZOAB (zeer open asfalt beton, hier bestaan veel snelwegen uit) een stuk eerder kouder. Dit komt door de vele poriën in dit type wegdek die gevuld zijn met lucht en isolerend werken. De opgeslagen bodemwarmte heeft hierdoor minder impact. Om diezelfde reden is het boven zandgronden ook eerder koud. Dit werkt echter ook andersom; de opwarming boven zand wordt ook niet geremd door een koelere bodem. In de zomer is zand in de zon loeiheet, graaf een stukje weg en de bodem is een stuk kouder.
Ook een lagere ligging van een wegdek, in de schaduw of vlakbij bevroren wateren zijn kouder. Terwijl veel objecten of open water in de omgeving juist weer warmte kunnen uitstralen. Kleigrond koelt door het vele vocht in de bodem minder hard af, maar warmt ook weer minder snel op na een koude periode. Zo zien we bij dooiaanvallen het tegenovergestelde. De wegdek temperatuur boven zandgronden is dan sneller boven 0 dan het wegdek op een kleigrond.
Een gladheidscoördinator kent de koudste plekken in zijn strooigebied en kent ook de invloeden van bodemtype en omgeving. Zo zijn de locaties van de meetpunten van het gladheidmeldsysteem ook altijd weloverwogen gekozen, zodat de meest koudste plekken als graadmeter het beste zichtbaar zijn.
Volg de strooiwagens online!
Wist je dat je de strooiwagens van Rijkswaterstaat ook online live kunt volgen? Dat kan via www.rijkswaterstaatstrooit.nl, hierop is een kaart te zien met daarop de strooiwagens en trajecten waarop er gestrooid is. Ook de wegdektemperaturen zijn hier live te volgen. Verder kun je zien hoeveel kilogram zout er vandaag en het hele seizoen al is gestrooid. Op het moment van schrijven staan alle meters nog op 0, maar het is zeer onwaarschijnlijk dat ze daar de hele winter op blijven staan!
Figuur 5: De website Rijkswaterstaatstrooit.nl
Theelepel zout per m2
Wist je trouwens dat Rijkswaterstaat zo gericht en zuinig mogelijk probeert te strooien? Als ze preventief de weg opgaan om gladheid te voorkomen, strooien ze gemiddeld maar 1 theelepel zout per vierkante meter. Hiermee proberen ze het milieu zo min mogelijk te belasten en ook geen zout te verspillen.
Voorlopig nog geen gladheid
De komende week staat er nog geen gladheid in de weersverwachting, maar in oktober kan de winter zich zeker al even laten zien. De gladheidsbestrijding zal er in ieder geval klaar voor zijn. Voor de actuele weersverwachting klik hier.
Figuur 6: De meerdaagse voor komende week. Na twee dagen herfstweer, knapt het vanaf woensdag weer wat op. De nachten worden dan ook kouder, maar of dat genoeg gaat zijn voor een eerste strooiactie...
