Na een langdurige periode van veel bewolking, regen en onstuimig weer, zijn het weer eens de hogedrukgebieden die de rol overnemen in onze omgeving. De laatste pittige buien verlieten gistermiddag- en avond ons land en er volgde op veel plaatsen een kraakheldere nacht. Het heldere weer houdt dit weekend stand, want het belooft zonovergoten te worden. Dit weertype zorgt ook voor een grote zogenaamde ‘dagelijkse gang’. Wat we hier in de weerkunde mee bedoelen en hoe dit kan, lees je in deze blog!
Afgelopen nacht verliep helder en daardoor koelde het flink af. In de ochtend, tijdens of net voor zonsopkomst, leverde het rustige weer prachtige beelden op.
Brrr, vorst in de nachten…
Misschien heb je het vanochtend wel gemerkt toen je op tijd de deur uit moest: je moest je auto krabben! Het was ronduit koud met in het binnenland op uitgebreide schaal lichte vorst. In het noordoosten, in Eelde om precies te zijn, daalde het kwik in de vroege ochtend zelfs naar -4,6 graden. Hoe kan het nou dat het in de nachten zo hard kan afkoelen?
De minimumtemperaturen van afgelopen nacht: in Eelde kwam het zelfs bijna tot matige vorst! Enkel in de kustgebieden bleef het kwik soms steken rond of iets boven het vriespunt.
Bewolking
Dé bepalende factor voor afkoeling in de nachten is het wel of niet aanwezig zijn van bewolking. Afgelopen nacht was het helder, en dat zal de komende nacht ook zo zijn. Het gevolg is dat het dan sterk kan afkoelen. De warmte die het aardoppervlak overdag heeft opgeslagen, wordt dan afgegeven aan de atmosfeer. Het aardoppervlak verliest warmte en de luchtlaag nabij het aardoppervlak kan zo razendsnel afkoelen. Dit kan echter alleen wanneer er weinig of geen bewolking aanwezig is. Bewolking fungeert namelijk als een soort deken over onze atmosfeer, waardoor het aardoppervlak z’n warmte niet optimaal kwijt kan raken in geval van bewolking.
Onder een kraakheldere hemel kan het veel sneller afkoelen dan in een situatie met veel bewolking. De bewolking fungeert dan als een soort deken en het aardoppervlak kan zo z'n warmte niet optimaal kwijt.
Wind
Naast bewolking heeft wind echter ook nog een belangrijke rol. De sterkste afkoeling vindt plaats aan het aardoppervlak zelf, dat is dan ook de reden dat de grondtemperatuur tijdens dit soort heldere ‘stralingsnachten’ een stuk lager uitkomt dan de temperatuur op 1,5 meter hoogte. Afgelopen nacht kwam het dan ook op uitgebreide schaal tot matige vorst in het binnenland aan de grond: in Gilze-Rijen en Woensdrecht werd aan de grond een temperatuur gemeten van -6,6 graden. Het gevolg is dus dat het kwik op 1,5 meter hoogte hoger is dan aan de grond: de temperatuur neemt dus toe met de hoogte. Dit noemen we in de weerkunde ook wel een inversie.
Dit is het punt waar de wind een belangrijke rol kán spelen. Als er wat wind staat, kan deze relatief warme lucht vanaf bovenaf zich mengen met de koude luchtlaag hieronder. De inversie is er dan niet of nauwelijks en ook aan de grond en op waarnemingshoogte worden er dan hogere temperaturen gemeten.
De sterkste afkoeling in de nacht vindt dus plaats wanneer het kraak- en kraakhelder is in combinatie met weinig wind. Een relatief droge lucht helpt ook mee, aangezien er bij condensatie van lucht (wat eerder gebeurt wanneer de lucht vochtiger is), warmte vrij komt wat de nachtelijke afkoeling een beetje kan tegengaan.
Onder een heldere hemel koelde het afgelopen nacht snel af. Ook aankomende nacht verloopt helder en het kwik zal in het binnenland opnieuw onder het vriespunt duiken!
Overdag: een snelle opwarming
Overdag krijgt de zon de kans om het aardoppervlak weer snel op te warmen. Na een koude nacht volgt dus een snelle opwarming, wat ervoor zorgt dat het verschil tussen de minimum- en maximumtemperatuur op dit soort dagen erg groot kan zijn. Dit noemen we de ‘dagelijkse gang’. Dagen met weinig bewolking en relatief weinig wind zorgen voor zo’n grote dagelijkse gang. Na een koude nacht met bijna matige vorst in Eelde, warmt het daar vandaag naar verwachting op naar een graad of 9: dit betekent een dagelijkse gang van zo’n 14 graden. Toch kan het eind februari nog veel extremer in Nederland: 3 jaar geleden werd het op deze datum in Eelde 18,9 graden en de minimumtemperatuur bedroeg toen -3,4 graden: een dagelijkse gang van meer dan 22 graden! Kan het nóg extremer? Jazeker, maar daarvoor moeten we kijken naar sommige woestijnen in de wereld waar het ’s nachts kan afkoelen tot het vriespunt, terwijl het overdag opwarmt naar meer dan 30 graden!
Addertje onder het gras: mist
Of het overdag daadwerkelijk zo hard opwarmt, hangt ook af van het feit of er in de nacht mist is ontstaan en of deze mist snel weet op te lossen in de ochtend. Zogenaamde ‘stralingsmist’ kan bij enigszins vochtige lucht namelijk vrij gemakkelijk ontstaan tijdens dit soort stralingsnachten. Als de lucht afkoelt, kan het namelijk minder vocht bevatten. De waterdamp in de lucht condenseert en zal veranderen in hele kleine waterdruppels. Als er weinig wind staat, zullen er vooral ondiepe mistbanken worden gevormd. Deze zie je dan vooral boven iets vochtigere plekken zoals sloten en weilanden.
Afgelopen nacht zag je dat ook gebeuren en aan het einde van de ochtend zijn er nog altijd plekken in het oosten van het land waar de nevel/mist hardnekkig blijkt te zijn. De zon is nog niet heel krachtig en kan moeite hebben om het aardoppervlak dusdanig op te warmen waardoor de mist uiteindelijk zal verdwijnen. Bovendien staat er weinig wind en ook dit zorgt ervoor dat de mist maar moeilijk oplost. Het kwik zal in deze gebieden achterblijven, maar in verreweg de meeste plaatsen zal het een zonovergoten zaterdag worden. Als kers op de taart zal ook zondag nog kunnen worden genoten van volop zonneschijn!
Met name in het zuidoosten had de zon het vanochtend op sommige plekken lange tijd moeilijk door de aanwezige mist. Ook rond het middaguur waren er nog altijd plekken in de oostelijke helft van het land waar de nevel/mist erg hardnekkig bleek te zijn. Het gevolg is dat het kwik hier dan ook flink zal achterblijven.
Een kijkje naar de pluim
In de pluim zie je deze grote dagelijkse gang ook mooi terug. Het kwik stijgt overdag snel, om vervolgens in de avond en nacht weer flink te dalen. Wanneer de dagelijkse gang wat minder aanwezig lijkt te zijn, is het vaak een teken dat er meer bewolking of zelfs een storing aanwezig zal zijn. Dit zien we bijvoorbeeld op de dinsdag duidelijk terug. De onzekerheid is nog vrij groot, maar de grote dagelijkse gang lijkt dan wel te verdwijnen. De verwachting is dan ook dat er op dinsdag meer bewolking aanwezig is met zelfs wat lichte regen… Daarna lijkt het stabielere weer echter terug te komen met meer zon!
De pluim van het Europese weermodel ECMWF laat de grote dagelijkse gang goed zien. Op dinsdag zien we een wat minder grote dagelijkse gang (al is de onzekerheid nog groot). Er zal dan ook meer bewolking zijn en er kan dan ook wat regen vallen. Daarna herstelt het weer zich en nemen de kansen op zonneschijn weer snel toe!
