Al een maand lang registreren boeien en satelliet metingen ongebruikelijk hoge zeewatertemperaturen op aarde. Sterker nog, sinds de metingen begonnen werden dergelijk hoge waardes nog niet waargenomen. Wetenschappers hebben nog geen verklaring gevonden voor het warme zeewater. Ze stellen dat de oceanen zich op “onbekend terrein” begeven.
Hotspots
Als we naar de kaart met oceaantemperaturen kijken zien we dat er bepaalde plekken op de wereld zijn waar de afwijkingen gigantisch zijn. Een interessante hotspot is de kust voor Peru en Ecuador, waar de komende maanden El Niño zich zou moeten ontwikkelen, maar daarover later meer. De zeeën rond Europa zijn iets warmer dan gemiddeld, maar er komen weinig extremen voor. Behalve aan de Spaanse costa’s, door de hittegolf die daar huishoudt liggen de watertemperaturen daar een stuk boven normaal. Er zijn ook enkele plekken waar de temperatuur van de oceaan duidelijk lager dan gemiddeld ligt, bijvoorbeeld voor de Amerikaanse westkust en ten westen van Zuid-Chili. Het wereldwijde gemiddelde ligt in ieder geval ver boven de gemiddelde temperatuur.
De afwijking van de gemiddelde zeewatertemperatuur op 26 april 2023.
Water is “trager” dan de lucht
De watertemperatuur ligt momenteel op 21.0 graden, daarbij wordt gekeken naar de oceanen tussen 60°N en 60°S. De poolzeeën worden dus niet meegenomen omdat dat ingewikkeld is met zee-ijs. Het gemiddelde van de jaren 1982 tot 2011 ligt rond deze tijd op 20.3 graden. Het oceaanwater is dus “maar” 0.7 graden te warm. Dat lijkt heel weinig maar is dus een absolute recordwaarde. Dat komt omdat water veel trager reageert op veranderingen dan lucht. Het kan namelijk veel grotere hoeveelheden warmte opslaan. 93% van de extra warmte die door klimaatverandering is ontstaan wordt opgeslagen door de oceanen, terwijl hun temperatuur maar relatief weinig is gestegen. Mede door de diepte van oceanen (ze zijn gemiddeld 3.7 kilometer diep) duurt het erg lang voor er veranderingen in het water te zien zijn. Vandaar ook dat het zo bijzonder is dat de oppervlaktetemperatuur van het water nu zo’n sprong laat zien ten opzichte van andere jaren.
Wat is er aan de hand?
Hoe kan het nu dat de zeewatertemperatuur zo hoog ligt? Over deze vraag struikelen wetenschappers, er is nog geen echte verklaring voor. Een grote factor in de wereldwijde temperatuur van oceanen is de ENSO cyclus, met El Niño en La Niña. We zitten nu echter precies in een tussenfase, vorig jaar was er sprake van een La Niña, maar de komende maanden wordt er een El Niño verwacht. Het lijkt er dus nog niet op dat dit van grote invloed kan zijn op de huidige afwijkingen. Sommige wetenschappers waarschuwen echter dat het wel met El Niño te maken kan hebben en dat dit het voorproefje van een zeer sterke El Niño is.
Andere wetenschappers beweren juist dat het een soort terugveren is van La Niña die de afgelopen jaren de zeewatertemperaturen in toom hield. Het zou dan te maken hebben met water dat van diepere oceaanlagen naar boven komt. In die diepere lagen zou klimaatverandering mogelijk voor opwarming hebben gezorgd die nog niet aan de oppervlakte is waargenomen en nu dus letterlijk boven komt drijven. De komende jaren zal er uitgebreid onderzoek gedaan worden naar wat er nu werkelijk met de oceanen aan de hand is. Pas dan zullen we waarschijnlijk weten wat de echte reden achter de opwarming is.
In deze grafiek is de abnormale warmte van de afgelopen paar weken goed te zien, inmiddels is er geen enkel ander jaar waarin de zeewatertemperatuur ook maar in de buurt kwam bij de huidige temperatuur.
De ENSO cyclus
De El Niño Southern Oscillation (ENSO) is een periodieke verschuiving van het oceaan-atmosfeersysteem in de tropische Stille Oceaan die het weer over de hele wereld beïnvloedt. De cyclus speelt zich elke 3-7 jaar (gemiddeld 5 jaar) af en een fase duurt doorgaans negen maanden tot twee jaar. Tijdens de El Niño fase zien we ongewoon warme oceaantemperaturen in de centrale tot oostelijke equatoriale Stille Oceaan. Als La Niña bezig is worden de oceanen gekenmerkt door ongewoon lage watertemperaturen in dezelfde regio, maar warm water in de westelijke Stille Oceaan. Momenteel zitten we dus tussen de twee fasen in maar wordt verwacht dat El Niño binnenkort de kop op gaat steken. Het lijkt er niet op dat de huidige oceaanwarmte te verklaren is aan de hand van deze cyclus.
El Niño kenmerkt zich door warm water in de oostelijke Stille Oceaan. De gevolgen van deze fase van de ENSO cyclus zijn vaak behoorlijk intens op plekken in Zuid-Amerika.
De effecten van warm zeewater
Die paar tienden van een graad die de oceaantemperaturen afwijken lijken maar klein en onbelangrijk, maar het tegendeel is waar. De zeewatertemperatuur heeft vergaande gevolgen op het zeeleven en op weersystemen. Koraalriffen verbleken bij te hoge watertemperaturen en tropische cyclonen pakken veel steviger uit als het water waarover ze trekken warm is. Een andere belangrijke eigenschap van warm water is dat het uitzet. Dit versnelt zeespiegelstijging, iets waar we in ons lage landje behoorlijk beducht voor moeten zijn. Het is dus te hopen dat de abnormaal hoge wereldwijde zeewatertemperatuur een “freak accident” is en niet het begin van een structureel snellere opwarming van de oceanen door klimaatverandering. De tijd zal het leren.