De afgelopen weken, en zeker ook gisteren en vandaag, zagen we het terugkomen en het is dan ook erg gebruikelijk in het weer: na een vrijwel wolkenloze start van de dag ontstaan er al snel stapelwolken, terwijl deze bij zonsondergang weer snel verdwijnen. Bij het opstaan denk je: het wordt een strakblauwe dag, maar als je een paar uurtjes later de deur uit gaat, zijn ze er ineens: stapelwolken! Stapelwolken komen en gaan en het feit dat ze vaak overdag ontstaan en ’s avonds verdwijnen is weerkundig goed te verklaren. Hoe zit dat precies?
Gisteren zagen we het ook duidelijk: gedurende de dag ontstonden er stapelwolken door de dagelijkse gang. Ook in onze buurlanden zagen we dit terug. Bron: NASA Worldview.
Hoe ontstaat een wolk?
Laten we beginnen bij het begin, namelijk: hoe ontstaat een wolk? Bedenk je ten eerste dat er áltijd water in de lucht te vinden is, óók als er geen wolkje te bekennen is aan de hemel. Water bevindt zich dan namelijk als gasvorm in de lucht: waterdamp. Een wolk wordt zichtbaar wanneer deze waterdamp condenseert en deze condensatie vindt plaats wanneer de lucht voldoende afkoelt en de lucht verzadigd raakt met waterdamp. Koelere lucht kan namelijk minder waterdamp bevatten dan warmere lucht.
Het afkoelen van de lucht en het ontstaan van wolken is het gevolg van stijgende lucht. Dit kan veroorzaakt worden door bijvoorbeeld het passeren van fronten, dat zijn grootschalige stijgende bewegingen. Maar… Het kan ook een stuk kleinschaliger. Op een zonnige dag (bij niet al teveel wind) warmt het aardoppervlak namelijk sterk op en dit veroorzaakt turbulentie. Luchtbellen beginnen dan vanaf het aardoppervlak te stijgen, dat noemen we thermiek/convectie. Deze toenemende thermiek merken we vaak ook aan een windtoename gedurende de ochtend en middag. Er vindt dan namelijk uitwisseling plaats met lucht (en meer wind) op hoogte.
Het geeft vaak een vriendelijk weerbeeld: blauwe luchten afgewisseld met wat onschuldige stapelwolken. Toch kunnen deze stapelwolken onder de juiste omstandigheden in de atmosfeer uitgroeien tot (stevige) buien en zijn ze niet meer zo onschuldig. Vanmiddag kan dat bijvoorbeeld gebeuren in het zuidoosten van het land.
En die stapelwolk dan?
Eigenlijk hebben we hierboven al een beetje verklapt waarom die stapelwolk dan juist overdag ontstaat: door de opwarming van het aardoppervlak! Het heeft dus alles te maken met de zogenaamde ‘dagelijkse gang’. Bij zonsopkomst, het koudste moment van de dag, is het aardoppervlak nog koud en is de atmosfeer stabiel. Zodra de zon opkomt en wat hoger komt te staan, warmt het aardoppervlak en de lucht erboven snel op en dan krijg je dus die stijgende luchtbellen. Op een bepaald moment is de lucht dusdanig ver afgekoeld en zal er (bij de aanwezigheid van voldoende vocht) condensatie plaatsvinden: de stapelwolk is geboren! Ook vandaag zien we dit duidelijk gebeuren met vanaf het einde van de ochtend de vorming van stapelwolken.
De opwarming van het aardoppervlak na zonsopkomst met als gevolg stijgende warme lucht vormt de voeding voor de stapelwolk. Bij voldoende vocht en afkoeling door stijgende luchtbewegingen zal er na verloop van tijd condensatie plaatsvinden: een stapelwolk!
Warmere lucht is lichter dan koelere lucht, en zolang de stijgende lucht warmer is dan de lucht eromheen, gaat de stijging maar door. Hoe snel de temperatuur afneemt met de hoogte is dan ook een maat voor de onstabiliteit en dus ook voor de hoogte van zo’n stapelwolk. Bij genoeg onstabiliteit kan een stapelwolk uitgroeien tot een enorme verticale wolk en mogelijk zelfs een zogenaamde ‘cumulonimbus’.
Wordt het een bui of niet?
Vervolgens kunnen er met de wolk een aantal dingen gebeuren. Als de atmosfeer onstabiel genoeg is, stijgt de lucht dus verder door en condenseert er dusdanig veel waterdamp dat er een bui ontstaat, met mogelijk zelfs onweer. Een andere optie is echter dat de stapelwolk z’n hoofd ‘botst’ tegen een warmere luchtlaag (inversie) en dan kan deze niet verder groeien. In zo’n geval kunnen de wolken gaan uitsmeren en dan kan het vaak flink tegenvallen met de zon.
Bij zonsondergang: weg stapelwolk!
Hetzelfde achterliggende proces, maar dan omgekeerd, is verantwoordelijk voor het verdwijnen van de stapelwolken. De zon komt lager te staan en het aardoppervlak begint warmte af te geven. De energiebalans wordt weer negatief, oftewel: de aarde straalt meer warmte uit dan dat het ontvangt van de zon. Het koelt af en de turbulentie (stijgende en dalende luchtbewegingen) nemen af. Dit merken we dan ook weer door het feit dat de wind afneemt: er is minder uitwisseling met de wind op wat grotere hoogte. De wolken verliezen de voeding van warme lucht van onderaf: het einde van de stapelwolk is een feit.
In aanloop naar zonsondergang zullen de stapelwolken hun voeding (stijgende warme lucht vanaf het aardoppervlak) verliezen en zien we ze vaak verdwijnen.
Deze afbeelding geeft het nog eens duidelijk weer. Richting de avond koelt het aardoppervlak af en is er minder tot geen aanvoer meer van warme lucht die de potentie heeft om te condenseren en uit te groeien in een stapelwolk.
Vanmiddag: stapelwolken en pittige buien in het oosten en zuiden!
Vanochtend brak de zon al snel vaker door het wolkendek heen, met uitzondering van het noorden. De zon kan het aardoppervlak goed verwarmen en in het binnenland ontstaan vanmiddag dan ook snel stapelwolken. In het oosten en zuiden kunnen deze door wat onstabiliteit uitgroeien tot een lokale pittige bui, waarbij een klap onweer niet is uitgesloten! Morgen en maandag schijnt de zon volop en zal de atmosfeer niet vochtig genoeg zijn voor het laten ontstaan van stapelwolken. Bovendien gaan de temperaturen de komende dagen flink omhoog en we mogen lokaal zelfs zomerse waarden verwachten! Check alles in ons weerbericht!
De stapelwolken bolden vanmiddag sterk op en vooral in het zuiden en oosten van het land groeiden ze uit tot enkele pittige buien met lokaal zelfs een klap onweer!
