Misschien heb je het al gemerkt tijdens een wandeling over de dijk: het water staat in een aantal rivieren vrij hoog. Met name in de winter en in het begin van de lente komt hoogwater regelmatig voor in Nederland. Regenwater, en voor sommige rivieren ook smeltwater bij hoge temperaturen in delen van Europa, moeten dan worden afgevoerd. De komende dagen gaat het water in een aantal rivieren nog verder stijgen en zijn er al maatregelen getroffen. Lees in deze blog alles over het hoge water, de rivieren in Nederland en hoe belangrijk het is dat we ons blijven verdedigen!
In bijvoorbeeld de Maas stond het water de afgelopen dagen al vrij hoog, zoals hier nabij Venlo.
Een klein stukje theorie: de waterkringloop
Om te begrijpen hoe de circulatie van water wereldwijd gaat, is het belangrijk om even naar de waterkringloop te kijken. Uit allerlei wateroppervlakken (zeeën, rivieren, meren) verdampt water, tijdens warme en droge omstandigheden natuurlijk meer dan in de winter. Deze waterdamp komt vervolgens terecht in onze atmosfeer en wordt meegevoerd met de luchtstromen bovenin. Wanneer luchtsoorten met elkaar in aanraking komen, kan de lucht gaan stijgen (dit kan ook gebeuren bij verschil in reliëf). Stijgende lucht koelt af en kan minder waterdamp vasthouden: condensatie. Als er genoeg condensatie plaatsvindt kan zich neerslag vormen en komt dit water weer terecht op aarde.
Maar wat gebeurt er dan met de neerslag? Een deel van het regenwater kan door rivieren en andere watergangen terugstromen naar de oceanen. Een andere route is infiltratie: dit betekent simpelweg het opnemen van water door de bodem. Na verloop van tijd komt óók dit water via het grondwater terecht in rivieren en uiteindelijk in de zee. Een andere route die het water kan nemen op het aardoppervlak is weer omhoog: verdamping. Dit kan ook al gebeuren tijdens het vallen van de neerslag, maar ook nadat de neerslag op bijvoorbeeld gewassen is gevallen.
De waterkringloop: water verdampt uit oceanen, rivieren en andere wateroppervlakken en valt uiteindelijk weer als water op aarde. Dit water valt óf meteen in de oceanen of wordt uiteindelijk via rivieren en andere watergangen weer afgevoerd.
Interessant en belangrijk om te beseffen hierbij is dat water door verdamping al wordt gezuiverd en dus uiteindelijk weer als zoet water op het land (of weer op zee) valt. Als het water diep infiltreert in de bodem kan het ook enkele watervoerende lagen in de ondergrond aanvullen. Het water dat terugstroomt naar de oceaan neemt door erosie allerlei mineralen en sediment mee met als gevolg dat dit water steeds zouter wordt. De waterkringloop is zeer belangrijk voor het behoud van allerlei ecosystemen op onze aarde.
Stroomgebieden van onze rivieren
De grote rivieren in Nederland (IJssel, Waal, Nederrijn en de Maas) hebben een enorm belangrijke functie. Denk bijvoorbeeld maar eens aan de prachtige leefgebieden voor allerlei planten en dieren, maar ook voor de scheepvaart zijn de rivieren natuurlijk onmisbaar. Daarnaast wordt er uiteindelijk veel drinkwater uit gewonnen en maken ook landbouw en industrie gebruik van dit water. En omdát rivieren ook allerlei sediment afvoeren, hebben ze ook tijdens hoogwater een belangrijke rol.
Belangrijk bij rivieren is het begrip 'stroomgebied'. Een stroomgebied van een rivier kan simpelweg worden gezien als het gebied dat zijn water via die specifieke rivier (of beek) afvoert. Rivieren houden zich nooit aan landsgrenzen, dus als er bijvoorbeeld stroomopwaarts veel neerslag valt of sneeuw smelt, heeft dat gevolgen voor de waterstanden bij ons. De Maas is een rivier die zeer sterk reageert op neerslag in haar stroomgebied (Belgische Ardennen en Noord-Frankrijk). Veel regen in deze gebieden kan in vrij korte tijd zorgen voor een sterke stijging van het water. Als we naar de Rijn kijken daarentegen, dan zien we hier een heel ander soort rivier. De Rijn is ten eerste een stuk langer dan de Maas en ten tweede wordt deze rivier heel sterk beïnvloed door smeltwater uit de berggebieden in het zuiden van Duitsland en delen van Zwitserland. Als hier veel regen valt of sneeuw smelt, duurt het vaak een stuk langer (enkele dagen) voordat een hoogwatergolf ons land bereikt.
Ook sommige zijtakken van rivieren beginnen al aardig vol te lopen. De verwachting is dat het water in de rivieren nog even doorstijgt. Voor de Maas wordt morgen de piek verwacht.
Het hoge water van nu
In de zomer en in de herfst kan de bodem vaak nog veel water opnemen en verdampt er ook meer water door hogere temperaturen en de opname van water door begroeiing. In de winter, nu dus, gaat dat minder goed... De temperaturen liggen lager en áls er dan een natte periode is in het stroomgebied met relatief hoge temperaturen (en dus sneeuwsmelt), kan die combinatie zorgen voor een sterke stijging van het water in een aantal rivieren.
In het stroomgebied van de Maas is de afgelopen dagen veel neerslag gevallen en ook de komende dagen valt hier nog een aardige hoeveelheid water bij. Daarnaast is er ook sneeuw gesmolten in de Ardennen door de relatief hoge temperaturen. Dit water komt uiteindelijk in de Maas terecht en gaat één kant op: naar Nederland. Het water is de afgelopen dagen al flink gestegen en morgenochtend en middag wordt dan de piek verwacht.
Met name in de Maas zien we al verhoogde waterstanden. De verwachting is dat morgenochtend en middag de piek wordt bereikt. In de Rijn zullen de waterstanden ook langzaam maar zeker stijgen. Bron: Rijkswaterstaat.
Uit voorzorg zijn door de waterschappen al enkele maatregelen genomen. Zo zijn er her en der dijkwachten ingezet en zijn stuwen geopend om meer water af te kunnen voeren. Ook zijn er op sommige locaties dieren verplaatst en liggen enkele veerponten uit de vaart. Soms kan het ook gevolgen hebben voor de scheepvaart: de doorvaarhoogte onder enkele bruggen kan soms té klein worden. Buitendijkse gebieden zoals de uiterwaarden lopen onder en hebben op deze manier een belangrijke functie: er is dan meer ruimte voor de rivier om haar water kwijt te kunnen.
Ook in de Rijn wordt er een stijging van het water verwacht in het weekend. De piek volgt naar verwachting ergens na het weekend. De Rijn komt ons land binnen bij Lobith, in Gelderland. Op dit moment ligt de waterhoogte rond de 11 meter boven NAP en dat betekent dat enkele uiterwaarden al onder lopen. De verwachting is dat de Maas dit weekend dus haar piek bereikt met het water tegen de dijken. De Rijn (en dus ook de Waal) volgen later.
Nabij Eijsden, waar de Maas ons land binnenstroomt, zien we al een verhoogde waterstand. Bron: Rijkswaterstaat.
In Lobith, waar de Rijn ons land binnenkomt, zijn de waterstanden eigenlijk net pas beginnen te stijgen. Hier wordt de piek pas na het weekend verwacht. Bron: Rijkswaterstaat.
NAP
Wat betekent dat eigenlijk: NAP? De afkorting ‘NAP’ staat voor het ‘Normaal Amsterdams Peil’. Een NAP-hoogte van 0 meter geeft eigenlijk het gemiddelde zeeniveau van de Noordzee aan. Om ervoor te zorgen dat we alle waterhoogtes in de Nederlandse wateren eerlijk kunnen vergelijken hebben we dus eigenlijk een nulpunt (een referentie) nodig en dát is de NAP. Zowel voor waterbeheer, het analyseren van bewegingen in de ondergrond als de inspectie van dijken en waterkeringen wordt deze waarde gebruikt.
Hoe verdedigen we ons tegen het hoge water?
Hoogwater zoals dit weekend en daarna is voor ons land zeker niet vreemd. We kunnen er ons dan ook goed tegen beschermen. Maar hoe werkt dat waterbeheer in ons land eigenlijk?
Rijkswaterstaat zorgt door het beheren en verdelen (met stuwen bijvoorbeeld) van het water in Nederland en het nemen van maatregelen ervoor dat ons land grote hoeveelheden water aankan. Het algemene beleid is: vasthouden, bergen en afvoeren. Een voorbeeld van het vasthouden van regenwater is infiltratie in de bodem. Hier kun je zelf ook aan meehelpen: minder tegels en meer groen in je tuin (maar bijvoorbeeld ook groene daken) zorgen ervoor dat het regenwater minder snel direct wordt afgevoerd. Het bergen van water is er op uit om oppervlaktewater zo lang mogelijk vast te houden (denk aan sloten, meren, maar ook uiterwaarden). Afvoeren spreekt voor zich en gaat vaak automatisch. Soms zijn hier gemalen en pompen bij nodig.
Het waterbeheer in Nederland maakt gebruik van het beleid 'vasthouden, bergen en afvoeren'.
Klimaatverandering zorgt ervoor dat het waterbeheer in Nederland een steeds grotere uitdaging wordt. De zeespiegel stijgt, het weer kan extremer uitpakken en ook extreme droogte kan een probleem worden. Het is en blijft een grote en complexe uitdaging voor ons land, vooral in de toekomst...
