Op een heldere nacht op het platteland is er veel om te zien aan de hemel: planeten, sterren, de Melkweg, satellieten, soms het ruimtestation en heel af en toe een komeet. Soms zijn de kometen niet altijd met het blote oog waarneembaar, maar dat is nu wél het geval! Komeet Tsuchinshan-ATLAS is sinds een paar dagen geleden zichtbaarder geworden.
Wat is een komeet?
Een komeet is een relatief klein hemellichaam dat in een langgerekte elliptische (soms ook parabolische of hyperbolische) baan rond een ster beweegt. De kern van een komeet bestaat uit ijs, gas en stof en kan een doorsnede hebben van tussen 1 en 50 kilometer.
De kenmerkende komeetstaart
Wanneer een komeet ver weg van een ster is, is er weinig van te zien. Als ze de zon naderen, zorgt de warmte van de zon dat het ijs sublimeert en dus in gas verandert. Daardoor komen stofdeeltjes die in het ijs vastzitten, vrij. Dat zorgt dus voor de prachtige staart van een komeet.
Komeet Neowise in juli 2020. Deze heeft een duidelijke lichtpaarse staart met een dunnere blauwe staart rechts ervan. (Foto: Gijs de Reijke, Westkapelle)
De lengte van de staarten kan zelfs meer dan 150 miljoen kilometer zijn! Hoe nader de komeet aan de zon beweegt, hoe langer wordt de staart en hoe verder weg van de zon, hoe korter de staart. De staart staat altijd afgekeerd van de ster of de zon.
Een komeet heeft vaak twee staarten: een plasmastaart en een stofstaart. De plasmastaart bestaat uit ionen en de stofstaart uit de stofdeeltjes die de ruimte worden ingeblazen.
Afbeelding van de staart (oftewel staarten) van een komeet. Ze staan altijd afgekeerd van de zon. In de afbeelding is 1 de plasmastaart en 2 de stofstaart (bron: Frederik via Wikipedia)
Tsuchinshan-ATLAS
Op 9 januari 2023 werd komeet C/2023 A3, oftewel Tsuchinshan-ATLAS ontdekt door de Purple Mountain Sterrenwacht in China en op 22 februari 2023 werd deze komeet onafhankelijk ook door ATLAS in Zuid-Afrika gevonden (van daar dus de dubbele naam!). Toen was de komeet zo'n 1,09 miljard kilometer van de zon! Om even te vergelijken... de aarde is 148,9 miljoen kilometer van de zon. Deze komeet was nog niet eerder bekend voor ons op aarde.
Rond eind april 2024 dit jaar kreeg de komeet een staart en was het zichtbaar door wat kleinere telescopen. In augustus 2024 werd de komeet door het ruimtevaartuig STEREO waargenomen en bleek het steeds helderder te worden. En nu is het al zo ver:
Op 23 september is komeet Tsuchinshan-ATLAS voor het eerst op aarde met het blote oog waargenomen.
Komeet Tsuchinshan-ATLAS (bron: ANP)
Op 27 september 2024 heeft Tsuchinshan-ATLAS zijn perihelium bereikt (het punt dichtste bij de zon). Dat betekent dat deze komeet al weer op de weg terug is naar de uithoeken van het zonnestelsel. Deze komeet lijkt ook een vrijwel parabolische baan te hebben en dat betekent dat het waarschijnlijk de eerste en mogelijk enige keer is dat deze komeet langs de zon scheert.
Waar en wanneer moet je kijken?
Precies hoe helder deze komeet gaat worden, is nog niet zeker. Vanaf begin oktober is komeet Tsuchinshan-ATLAS kort voor zonsopkomst ook vanuit Nederland zichtbaar (aan de oostelijke horizon). Later in oktober is het weer kort na zonsondergang (aan de westelijke horizon) te zien, maar het kan zijn dat het dan alleen met een verrekijker of telescoop te zien is.
Begin oktober staat de komeet aan de ochtendhemel in het sterrenbeeld Leeuw, vlakbij de sterrenbeelden Hydra en Krater. Rond 12 oktober bereikt Tsuchinshan-ATLAS zijn dichtstbijzijnde nadering tot de aarde. Dan is deze komeet ook op zijn helderste. Wel moet de komeet daarvoor zijn passage rond de zon overleven. Het kan wel voorkomen dat kometen vanwege de getijdekrachten van de zon of de planeet Jupiter in brokstukken uit elkaar vallen.
Kijk dus vooral vanaf 12 oktober tijdens de avondschemering richting de westelijke horizon (dus daar waar de zon ondergaat). Het lijkt of het beste moment om deze komeet vanuit Nederland te zien rond 21 oktober valt. Maar je kunt nu al kort voor zonsopkomst (en laag boven de horizon) kijken en met een beetje geluk is hij al zichtbaar. Het is al op het zuidelijk halfrond waargenomen en begint nu ook op het noordelijk halfrond zichtbaar te worden.
Met een verrekijker (of een telescoop) is de kans het beste om deze komeet te zien. Naast het gebruik van een verrekijken, kun je ook 'perifeer waarnemen' proberen. Dat is als je naast het object kijkt en het object dan in de hoek van je oog kunt zien. Laatstgenoemde vergt wel wat oefening. Je oog is aan de rand gevoeliger voor zwakt licht dan in het centrum en daardoor werkt deze manier soms heel goed bij sterrekijken.
Stadslicht zorgt ervoor dat vagere objecten aan de hemel 's avonds en 's nachts minder goed (of helemaal niet!) zichtbaar zijn. (Foto: Jos Hendriks, Haarlem)
Verder is het het best om een plekje op te zoeken met zo weinig mogelijk lichtvervuiling. Ook is het goed om te denken aan welke horizon je gaat bekijken - wil je tijdens de ochtendschemering gaan kijken, zoek dan een plekje oost van de stad op, zodat je het stadslicht achter je hebt. Ga je kijken tijdens de avondschemering, dan ga je ten westen van de stad om het stadslicht dan achter te hebben.
En dan het weer! Vannacht is het vrij bewolkt en valt er (plaatselijk) veel regen. Ook woensdag heeft de bewolking de overhand, maar daarna ziet het er goed uit om 's avonds of 's nachts de hemel waar te nemen. Houd er wel rekening mee dat het vooral tijdens heldere nachten flink kan afkoelen en dat je vooral 's ochtends misschien nog wat mist tegenkomt.
