Misschien herinner je je de oranje zon van 17 oktober 2017 nog, toen zorgde een sterke zuidelijke stroming voor een toevoer van saharazand en as van Portugese bosbranden. De lucht kleurde bleek, de zon werd flets en oranje. Sindsdien zorgde saharazand nog veel vaker voor meer bewolking boven Nederland bij een sterke zuidelijke stroming. Copernicus onderzocht of saharazand boven Europa tegenwoordig vaker voorkomt.
Als zandkorrels die in de woestijn liggen opgepikt worden door een zandstorm, kunnen ze hoog in de lucht belanden en heel ver weg geblazen worden. Vaak beland het zand in een "atmosferische rivier", daar lees je in deze blog meer over. In de winter van 2024 kwamen relatief veel grote porties saharazand naar Europa en Latijns-Amerika. Hoewel saharazand een normaal weersverschijnsel is in deze regio's, is de intensiteit en frequentie de laatste jaren wel toegenomen. Dit zou kunnen liggen aan veranderde stromingspatronen.
Een Calima op de Canarische Eilanden (archieffoto februari 2020). Een Calima is een soort hete zandstorm. Bij deze Calima liep de temperatuur op tot 27 graden, er waren windstoten van 100 km/u.
Gevolgen van zand in de lucht
Voor de gebieden dicht bij de Sahara, zoals de Canarische eilanden, is het saharazand in de lucht gevaarlijker. Ze noemen het hier een "Calima" als de hete woestijnwind saharazand brengt. Ook rond de Middellandse Zee kan de lucht soms compleet oranje kleuren, ook het zicht kan teruglopen met alle gevolgen voor je gezondheid. De Spaanse weerdienst waarschuwt zelfs regelmatig voor saharazand.
Dit zand is bij ons niet zo gevaarlijk. Saharazand levert na duizenden kilometers door de lucht te dwarrelen weinig gezondheidsschade op. Bovendien zweeft dat zand en stof vaak op enkele kilometers hoogte ons voorbij. Alleen als het dan even regent kan het saharazand wel bij ons op de grond belanden, waar het ramen en auto’s vies kan maken. Daarnaast ontstaan er door zand in de lucht sneller wolken. Ook de zonsopkomsten en zonsondergangen kunnen hierdoor veel kleurrijker worden. In deze blog lees je meer over saharazand.
Archieffoto van 17 oktober 2017. De lucht kleurde grauw en bruin door een combinatie van as en saharazand.
Deze winter vaak saharazand in de lucht
Midden december, tijdens de kerstdagen, eind januari, en heel vaak in februari en maart (tot dusver). Het afgelopen winterseizoen was er wel heel vaak saharazand in de lucht. Telkens weer ontstonden er zandstormen in de Sahara. Vaak kregen de Canarische Eilanden een met de Calimawind te maken. Het zorgde voor een oranje lucht, verslechterde luchtkwaliteit en ongebruikelijk hoge temperaturen. Naderhand trok het zand in de lucht vaak weg richting het westen of noorden.
Het zand maakt indrukwekkend lange reizen. Het gebied rond de Middellandse Zee had vaak te maken met het zand. Eind januari kwam het zand tot in Noorwegen, daar schreef Buienradar toen deze blog over. 16 februari bereikte een nieuwe portie zand Nederland, en begin maart kregen ook Polen en Finland te maken met saharazand. Toen die zandkorrels boven Polen en Finland aankwamen hadden ze een reis van maar liefst 4500 kilometer gemaakt!
Ook de Amazone en het Caribisch gebied krijgt zand uit de Sahara. Suriname en Brazilië zagen meerdere vlagen zand in de lucht hangen. Het zand uit de Sahara is onmisbaar voor het voortbestaan van het oerwoud van de Amazone. Zonder dit zand zouden essentiële voedingsstoffen voor de planten, zoals fosfaat, uiteindelijk opraken. Het zand vult de voorraad fosfaat gelukkig iedere keer weer bij. Daar lees je hier meer over.
Een grote pluim aan saharazand stak 12 december vanuit Mauritanië en Marokko de zee naar de Canarische Eilanden over.
Saharazand boven de Kaapverdische eilanden, satellietbeeld van 25 januari.
De satellieten tonen de grote pluim boven de Atlantische Oceaan, en een lange rivier van zwevend zand richting het noorden. Animatie van 1 januari tot 12 februari.
Vaker zuidenwind en dus saharazand in de winter?
Deze winters was er dus veel saharazand in de lucht. Nieuw onderzoek kwam tot de conclusie dat er tegenwoordig steeds vaker ’s winters saharazand in de lucht zit. Normaal is er in de winter minder zand in de lucht, en is er vooral in de lente soms wat saharazand in de lucht. In de maanden februari en maart van 2020 tot 2022 was er een sterke toename in saharazand. Soms werd er dagenlang saharazand aangevoerd, nooit eerder zagen we zo lange tijd saharazand in de lucht op sommige plaatsen.
Het onderzoek laat zien dat de concentratie saharazand is toegenomen, en dat het ook hoger in de lucht komt in de winters van 2020 tot 2022, vergeleken met de periode 2003-2019. "Sinds 2020 wordt de regio rond de Middellandse Zee steeds warmer, en zien we een voortdurende droogte in de Maghreb (regio Noord-Afrika). Dit draagt bij aan de toename van saharazand in Europa van de laatste jaren", aldus Sara Basart (World Meteorological Organization), één van de auteurs van de studie.
Het artikel onderzoekt ook welke patronen bijdragen aan uitbraken van saharazand. "Lagedrukgebieden voor de kust van Marokko en hogedrukgebieden boven Europa zorgen voor veel van deze events in de winter" zegt Emilio Cuevas. David Barriopedro voegt daaraan toe "het type hogedrukgebied verschilt van geval tot geval, maar vaak gaat het om blokkades of ruggen van hogedrukgebieden in de subtropen. Deze kwamen regelmatig voor in de winters van 2020-2022." Uit een analyse uit 2021 bleek dat het aantal uitbraken van saharazand in de periode 2005-2019 zelfs verdubbelt is.
