Vandaag, 1 december, begint de meteorologische winter. Dat betekent dat we volgens de weerkundigen officieel in het koudste seizoen van het jaar zijn zijn aanbeland. Maar volgens de sterrenkundigen duurt de herfst nog een paar weken langer. De astronomische winter begint dit jaar pas op 22 december, wanneer de zon loodrecht boven de Steenbokskeerkring staat.
Meteorologische indeling van seizoenen: makkelijk en praktisch
De meteorologische winter is gebaseerd op een vaste indeling van het jaar in vier seizoenen van elk drie maanden. De winter loopt dan van 1 december tot en met 28 of 29 februari, de lente van 1 maart tot en met 31 mei, de zomer van 1 juni tot en met 31 augustus en de herfst van 1 september tot en met 30 november. Deze indeling is vooral handig voor het verzamelen en vergelijken van klimatologische gegevens, zoals temperatuur, neerslag en zonneschijn.
Winterse taferelen in Nederland door Marcel Renou, Hantum.
Astronomische indeling van seizoenen: afhankelijk van de zon
De astronomische winter is gebaseerd op de stand van de aarde ten opzichte van de zon. De aarde draait in een jaar tijd om de zon, maar de aardas staat niet loodrecht op het vlak waarin de aarde beweegt. De aardas helt ongeveer 23,5 graden. Daardoor verandert de positie van de zon aan de hemel gedurende het jaar. Rond 21 december staat de zon altijd op het laagste punt boven de horizon op het noordelijk halfrond. Dit is de kortste dag van het jaar, ook wel de winterzonnewende genoemd. Op deze dag begint de astronomische winter, die duurt tot de lente-equinox rond 21 maart. Dan staat de zon loodrecht boven de evenaar en zijn de dag en de nacht overal even lang. De astronomische seizoenen zijn dus niet elk jaar even lang en beginnen niet altijd op dezelfde datum. Dat verschilt wel eens een dag.
De herfst van 2023: zeer zacht en zeer nat.
September was de tweede warmste maand sinds 1901, met een gemiddelde van 17,5°C. In 2006 was het nog warmer. De herfst begon somber en nat, maar al snel werd het erg warm en tropisch in het midden en zuiden van het land. September was ook een van de zonnigste maanden ooit, met gemiddeld 210 zonuren tegen 159 normaal.
Zonovergoten en warm in september. Fotograaf: Els Bax, Noordwijk aan Zee.
Oktober was ook warmer dan normaal, met een gemiddelde van 12,9°C tegen 10,9°C. Het was ook de natste oktobermaand in De Bilt sinds 1906, met ongeveer 220 millimeter regen.
Overvolle regenmeters in oktober. Fotograaf: Kees Jak, Westzaan.
November was eveneens zacht, met een gemiddelde van 8,0°C tegen 7,0°C normaal. Het was ook een zeer natte maand, met een landelijk gemiddelde van 150 mm regen. Dat is meer dan twee keer zoveel als normaal in november (72 mm). Het is waarschijnlijk de natste novembermaand die ooit is gemeten. In De Bilt was het de derde natste novembermaand, met 157 mm regen. Er waren grote regionale verschillen; in delen van Noord- en Zuid-Holland viel meer dan 230 mm, in Zuid-Limburg circa 120 mm.
Bijzondere weersverschijnselen
De herfst van 2023 kende een aantal bijzondere weersverschijnselen.
Op 31 oktober was er een blauwe maan te zien in Nederland, wat betekent dat er twee volle manen waren in dezelfde maand. De eerste volle maan was op 1 oktober en de tweede op 31 oktober. Een blauwe maan komt ongeveer eens in de drie jaar voor en heeft niets te maken met de kleur van de maan. De blauwe maan was goed te zien, omdat het een heldere nacht was.
Bijna volle maan (97%) door Simone Genna Wiersma, Hellevoetsluis 30 oktober 2023.
Begin november trok Storm Ciarán over ons land. Voor het hele land was een waarschuwing voor (zeer) zware windstoten afgegeven. In Zeeland, Zuid-Holland, Noord-Holland, het IJsselmeer en het westen van het Waddengebied gold code oranje. De storm kwam uit het zuiden en raasde over de kuststreken. Op KNMI-weerstation IJmuiden werd een windstoot van 115 kilometer per uur gemeten. Het waaide zelfs zo hard dat het Eneco NK tegenwindfietsen afgelast werd. Door de onvoorspelbaarheid van de windstoten kon de veiligheid van de deelnemers niet meer gegarandeerd worden.
Gevolgen van storm Ciarán door Kees Marijs, Arnemuiden.
Door een extreem sterke zonnevlam was er de afgelopen weken regelmatig Noorderlicht te zien in Nederland.
Noorderlicht door Marjolein van Roosmalen, Terschelling.
