Gisteren bleef het in De Bilt de hele dag vriezen. Daarmee was sprake van de eerste officiële ijsdag in 762 dagen tijd. Recordlang moesten we erop wachten: in zowel 2023 als 2024 bleef het kwik geen enkele dag onder nul. Het past in de trend naar aanzienlijk minder koude dagen tijdens onze winters.

Mist belangrijkste oorzaak

De hardnekkige mist waar we gisteren mee te maken hadden, was de voornaamste oorzaak van de lage temperaturen. In de nacht en vroege ochtend koelde het niet eens zo ver af, met een minimumtemperatuur van 'slechts' -2,2 graden. Echter, door de mist en het gebrek aan zonneschijn om het aardoppervlak op te warmen, steeg de temperatuur overdag nauwelijks. Om 16:50 uur kwam de temperatuur uit op maximaal -0,7 graden. Ook op veel andere plekken in het midden, oosten en noordoosten van het land was sprake van een ijsdag.

Het satellietbeeld van gisterenmiddag met een groot veld van mist en lage bewolking in onze omgeving. Alleen delen van Duitsland, Frankrijk en de Alpen wisten eraan te ontsnappen (bron: NASA Worldview).

Had die mist er niet geweest, dan waren de temperaturen gisteren ook zeker niet zo laag geweest: boven de dunne laag met mist en bewolking was de lucht juist heel warm en droog. Op 1500 meter hoogte lag de temperatuur gisteren zo'n 10 graden boven nul, maar onder het 'deken' van mist bleef het bij ons op neushoogte dus de hele dag vriezen. Dat het veel warmer had kúnnen zijn, zag je elders in Europa. Zo steeg in Ierland en Schotland de temperatuur naar +10 tot +13 graden, en was het op de bergtoppen in de Alpen warmer dan in het dal.

De temperaturen op 1,5 kilometer hoogte gisterenmiddag, met waarden van bijna +10 graden boven Nederland (bron: WXCharts).

Relatief oud record uit de boeken

Nog nooit sinds het begin van de metingen moest zo lang worden gewacht op een officiële ijsdag in De Bilt. Na de laatste ijsdag op 17 december 2022 duurde het maar liefst 762 dagen voordat de temperatuur gisteren weer eens de hele dag onder het vriespunt bleef. Het vorige record dateerde van de periode 3 januari 1974 tot en met 27 januari 1976: toen steeg de temperatuur 755 dagen op rij tot boven het vriespunt. Dat record werd vorige week dus al verbroken. Een relatief oud record overigens, als je nagaat dat de 5 warmste winters ooit gemeten allemaal van deze eeuw zijn. 

Van 14 naar 3 ijsdagen per jaar

Zowel in 2023 als 2024 kwam het in De Bilt dus niet tot een officiële ijsdag, waarbij de temperatuur de hele dag onder het vriespunt blijft. Van de afgelopen 11 jaar kende 2021 de meeste ijsdagen. Toen bleef de temperatuur in februari 7 dagen op rij onder nul, en kon op veel plekken worden geschaatst. Maar het kan nog véél kouder. Bijvoorbeeld in 1942, toen in één jaar maar liefst 46 ijsdagen voorkwamen. Ook in 1940, 1947 en 1963 waren er tussen de 40 en 43 ijsdagen.

De afgelopen 11 jaar kwam het slechts één keer tot een vrij lange reeks met aaneengesloten ijsdagen in De Bilt: februari 2021. Er lag toen een pak sneeuw en er kon op veel plekken worden geschaatst (archieffoto: Michel Looyenstein).

Het enige jaar uit deze eeuw wat in de buurt komt bij de 'grote' winters uit de vorige eeuw, is 2010, met een totaal van 29 ijsdagen in één jaar. Januari en februari telde toen respectievelijk 10 en 5 ijsdagen. Ook in de herfstmaand november kwam het tot 2 ijsdagen, en de zeer koude en sneeuwrijke maand december 2010 kende zelfs 12 ijsdagen in De Bilt. Verder is het gemiddeld aantal ijsdagen per jaar drastisch afgenomen. Konden we halverwege de 20^e eeuw gemiddeld nog zo'n 14 ijsdagen per jaar verwachten, nu zijn dat er nog maar zo'n 3 per jaar in De Bilt. 

Aantal ijsdagen per jaar in De Bilt sinds 1906, inclusief trendlijn (bron: KNMI).

In het hele land minder ijsdagen

In het noordoosten van ons land komen verhoudingsgewijs de meeste ijsdagen voor. Halverwege de vorige eeuw gemiddeld nog zo'n 18 per jaar. Tegenwoordig zijn ook daar ijsdagen veel zeldzamer geworden, met gemiddeld ongeveer 5 ijsdagen per jaar. In het zuidwesten van het land komen ijsdagen het minst vaak voor. Daar is het gemiddelde gedaald van ongeveer 10 per jaar halverwege de 20e eeuw naar 2 per jaar nu. Tegenwoordig is een ijsdag op de koudste plek van Nederland dus al een stuk zeldzamer dan vroeger in de kustgebieden.