Op de Klimaattop, COP29 worden heel veel dingen besproken rond het thema antropogene klimaatverandering. Het grote thema dit jaar is klimaatfinanciering, maar er zijn ook andere belangrijke onderwerpen. Eén ervan gaat om het effect van natuurbranden op klimaatverandering.
Op aarde brandt er altijd wel iets. Bosbranden of natuurbranden worden veroorzaakt door bliksem of per ongeluk door mensen. Mensen gebruiken ook gecontroleerde branden om landbouwgrond en weilanden te beheren en natuurlijke vegetatie te ruimen voor landbouwgrond. Heel af en toe ontstaat een natuurbrand ook door bijvoorbeeld lava of hete rotsen die door uitbarstende vulkanen worden uitgestoten. Er zijn verschillende vormen van natuurbranden, waaronder een bosbrand de bekendste vorm is. Bosbranden zijn namelijk de heftigste vorm en ze zijn ook het zichtbaarste.
Bosbranden zijn vaak ook goed te zien vanuit de ruimte! Op dit satellietbeeld zie je de rook van de bosbranden in Portugal eerder dit jaar. De rook is een grijsbruin op dit beeld, waar de wolken duidelijk wit zijn. (Satellietbeeld van 17 september 2024, bron: NASA Worldview)
Het voordeel van natuurbranden
Natuurbranden zijn niet alleen maar slecht. Ze verwijderen ook bijvoorbeeld dood en stervend kreupelhout. Daardoor kunnen ecosystemen weer 'gezond' worden. In meerdere ecosystemen, zoals boreale bossen en graslanden, zijn planten samen met vuur geëvolueerd en hebben de planten juist periodieke verbranding nodig om zich voort te planten. Maar het grote probleem is de hoeveelheid gas en vervuiling die vrijkomt tijdens natuurbranden.
Het herstel van de natuur ná een bosbrand: de foto links is van een boreale dennenbos één jaar na een bosbrand en de foto rechts twee jaar erna. (Foto: Hannu)
Het effect op klimaatverandering
Branden kunnen grote hoeveelheden rookvervuiling genereren, broeikasgassen afgeven en ecosystemen beschadigen of zelfs helemaal vernietigen. Menselijke praktijken hebben de impact van natuurbranden verergerd met een verdubbeling van het landoppervlak dat door bosbranden wordt verbrand in vergelijking met natuurlijke niveaus. Denk hier bijvoorbeeld aan hittegolven en droogte. Door onder meer het verbranden van fossiele brandstoffen warmt de aarde op. Daardoor worden hittegoven en droogte intenser. Dat zorgt weer ervoor dat bossen makkelijker in brand gaan en het dan vaak moeilijker is om deze branden onder controle te krijgen.
De rook van natuurbranden bevat een schadelijke mix van chemicaliën die niet alleen de luchtkwaliteit en gezondheid aantast, maar ook planten, ecosystemen en gewassen beschadigt. Ook draagt het bij aan het broeikaseffect: bosbranden stoten namelijk recordhoeveelheden koolstofdioxide (CO2) uit!
Bosbranden creëren hun eigen weer
Extreme bosbranden hebben invloed op het weer. Tijdens zo'n bosbrand kunnen er wolken ontstaan die eindelijk uitgroeien tot een pyrocumulus met daarbij zelfs kans op 'droge bliksem' en downbursts zoals bij grote buienwolken. Soms kan er zelfs een vuurtornado ontstaan tijdens een natuurbrand. Meer over hoe bosbranden hun eigen weer creëren, lees je via deze link.
Een pyrocumuluswolk tijdens een natuurbrand in de Amerikaanse staat Arizona in 2008. (Foto: TI9380 via Wikipedia, copierecht: creative commons attribution 3.0 unported)
Natuurbranden afgelopen tijd
Het jaar 2023 was het warmste sinds de metingen zijn begonnen. Dit jaar lijkt nog warmer te gaan worden. Dat komt mede door El Niño en antropogene klimaatverandering. Door het El Niño fenomeen worden de weerspatronen wereldwijd verstoord: gebieden die normaal in een bepaalde tijd meer regen krijgen, zijn juist droog. Doordoor ontstaan er makkelijker bosbranden.
Dat is één van de redenen waarom de natuurbranden de afgelopen tijd zo heftig waren. Vorig jaar liet al extreme bosbranden zien. Dit jaar is het niet per se minder geworden.
Zoals hierboven gemeld leveren natuurbranden een bijdrage aan het broeikaseffect en dus aan antropogene klimaatverandering, maar het is ook anders om: uit onderzoek blijkt dat door klimaatverandering de kans op natuurbranden in Canada minstens 3,6 keer groter is en in het Amazonegebied minstens 20 keer groter.
Rook in Nederland
Ook al waren er niet zulk grote natuurbranden in Nederland, merkten we er wel wat van. Vanwege de stroming in de bovenlucht kan rook vanuit bijvoorbeeld Canada vrij makkelijk Europa bereiken en gebeurt dan ook vaak. Op een zonnige dag ziet de lucht er niet helemaal blauw uit, maar liever grijzig. Dat komt dus door rookdeeltjes die boven Nederland terecht komt. Soortgelijke luchten zijn te zien als er Saharastof in de lucht zit.
In juli en augustus dit jaar waren er opnieuw enorme natuurbranden in Canada. Er kwam een rookpluim vanuit Canada onze kant op en dat zorgde voor behoorlijk vieze luchten hier!
Rook van de Canadese bosbranden boven Nederland eerder dit jaar (Foto: Ton Wesselius, Oude Wetering op 19 augustus 2024)
Maar als er dan zo veel rookdeeltjes in de lucht zijn, wordt de zonsopkomst of -ondergang extra kleurrijk!
Archieffoto: Wilco Bos (Alphen aan den Rijn)
Niet alleen de zon, maar ook de maan kan door de rook worden verkleurd!
Foto: Wouter van Bernebeek (Afferden, 19 augustus 2024)
Momenteel hebben we in Nederland niet te maken met rook van bosbranden in een ander land. Het is juist het tegenovergestelde! Tussen de winterse buien door is de lucht mooi blauw. En als er een winterse bui valt, kan het tijdelijke even wit worden!
Foto: Alicia Nijsters (Heerlen)
