Al dagenlang is het grijs en grauw weer. Een onafgebroken aanvoer van bewolking, waar geen einde aan lijkt te komen, kleurt de lucht egaal grijs. De zon is de grote afwezige in het weerbeeld en het beetje daglicht duurt ook maar kort. Niet zo gek overigens, want het zijn de donkere dagen voor kerst en over 10 dagen is het alweer de kortste dag. Een blik op een gemiddelde huis-tuin-en-keuken weerstation of barometer geeft op dit moment wat anders aan. Waarschijnlijk wijst de naald 'mooi weer' aan en op een digitaal weerstation wordt mogelijk de zon weergegeven. Dit klopt dus niet, wat is er aan de hand?
Onafgebroken grijs (foto: Ben Saanen)
Hoge luchtdruk
De luchtdruk is momenteel met 1030 hPa vrij hoog. Niet zo gek overigens, aangezien er een hogedrukgebied in de buurt aanwezig is. De kern van het hoog bevindt zich boven de Britse eilanden, met een uitloper daarvan over ons land. Door de hoge luchtdrukwaarde geeft de barometer tevens de term 'mooi weer' aan. Er wordt namelijk van uitgegaan dat een hogedrukgebied altijd mooi weer brengt. Die vlieger, weten we nu, gaat lang niet altijd op.
Hogedrukgebied boven de Britse eilanden, met een uitloper richting Centraal-Europa.
Luchtdruk
Voordat we induiken op de relatie tussen weertype en luchtdruk eerst de vraag: wat is luchtdruk? Luchtdruk is de kracht die lucht op de aarde uitoefent en die bestaat omdat we te maken hebben met zwaartekracht. Misschien zou je niet verwachten, maar lucht heeft wel degelijk gewicht. 1 liter lucht weegt ongeveer 1,3 gram. Dus een hoeveelheid lucht oefent druk uit en die druk, weten we, varieert per plaats en moment. Luchtdruk wordt overigens gemeten met een barometer. De eenheid van luchtdruk is hectoPascal (hPa) of millibar (mbar). De luchtdruk ligt wereldwijd meestal tussen 940 tot 1060 hPa. Extremen zijn er op het gebied van luchtdruk uiteraard ook; in de kern van een orkaan kan de luchtdruk dalen tot onder 900 hPa. De hoogste luchtdruk in Nederland door het KNMI gemeten is 1050,0 hPa. Dat gebeurde op 26 januari 1932 in De Bilt. Wereldwijd staat het luchtdrukrecord op 1084,4 hPa op 19 december 2011 in Tosontsengel in Mongolië (bron: KNMI).
Grijs, grijzer, grijst... (foto: Kees Jak, Westzaan)
Luchttekort
Door processen hoger in de atmosfeer kan er opgaande stroom van lucht op gang komen. Dat betekent dat op die plek, aan de grond een tekort aan lucht ontstaat. Aan de grond vindt wel een toevoer plaats van lucht, maar die kan niet voorkomen dat er een tekort komt aan lucht. Daarmee is de luchtdruk lager dan de omgeving, ofwel een lagedrukgebied is geboren.
Het tekort aan lucht aan de grond moet echter ook weer worden aangevuld. Dit gebeurt op een andere plek, door de dalende luchtbewegingen in een hogedrukgebied, waardoor hier aan de grond een ‘overschot’ ontstaat. De atmosfeer streeft naar evenwicht en daarom zal de lucht van het overschot (hogedrukgebied) naar het tekort (lagedrukgebied) stromen. Dit is de reden er wind is.
Bij lagedrukgebieden is sprake van stijgende lucht en daarmee vorming van wolken, buien en regengebieden. Onbestendig weer dus. Bij hogedrukgebieden is sprake van dalende luchtbeweging, uitdroging van lucht en vaak weinig wolken.
Dalende lucht
Bij een hogedrukgebied is dus sprake van (grootschalige) dalende luchtbewegingen. Dalende lucht warmt op den droogt uit. Het gevolg hiervan is dat bij hogedrukgebieden vaak weinig tot geen bewolking aanwezig is. Op de klassieke barometers zie je dan ook vaak bij de hoge drukwaarden de term: ‘mooi weer’. En bij mooi weer denken de meeste mensen toch aan een zonnig weertype.
'Mooi weer' op de barometer (foto: William Huizinga)
Niet zo mooi
Dat een hogedrukgebied geen garantie is voor mooi zonnig weer bewijst het weer van de afgelopen tijd en vandaag maar weer. Hoe zit dat met die dalende luchtbewegingen bij een hogedrukgebied? Die drogen de lucht toch uit? Waarom zijn er dan toch wolken?
Hoge luchtdruk, toch bewolkt (foto: Erica van Leeuwen, Amersfoort)
Deksel
De dalende luchtbewegingen bij hogedrukgebieden stagneren veelal rond 1 tot 1,5 km hoogte. Boven die hoogte is de lucht veelal droog en wolkenloos. Rond het niveau waar de lucht stopt met dalen vormt zich een warme luchtlaag. Die warme luchtlaag noemen we in de weerkunde een inversie. Zo’n inversie werkt als een deksel op de atmosfeer en onder die deksel kan zich nog aardig wat vocht ophopen. Dat vocht is vandaag ook goed te zien in de vorm van een egaal grijs wolkendeken! De bewolking waar we de afgelopen dagen tegenaan keken was ontstaan boven de Oostzee en werd met een noordoostenwind naar ons toe geblazen. De stroming is momenteel noordelijk geworden. Boven de Noordzee lag het ook vol met laaghangende bewolking en dat trekt nu gestaag over het land.
Een mooi voorbeeld van de onzichtbare deksel. De stoompluim van de krachtcentrale stijgt op, maar op het moment dat de stoomwolk de inversie tegenkomt stop het stijgen en smeert de wolk zich uit onder de 'inversie deksel'. (archieffoto: Delfzijl, Tonny de Vries)
Verschil in seizoen
Hoe is de term mooi weer bij hoge luchtdruk dan ontstaan? Dat kan meerdere redenen hebben. Zo is het dat bij een hogedrukgebied het over het algemeen kalm weer is, met weinig wind. Daarnaast is het vaak droog, omdat de subsidentie er voor zorgt dat regenstoringen afzwakken en verpieteren. En in de zomerperiode is de grenslaag (de onderste laag van de atmosfeer) veel droger dan in de herfst/winterperiode. Daarom komt er veel minder vaak mist en laaghangende bewolking (die zich kan uitsmeren tegen een inversie) voor in het zomerseizoen. Een hogedrukgebied in de zomer levert dus vaak wel mooi weer op.
Hogedrukgebied in de zomer geeft vaak wel mooi weer (foto: Arjan Eikelenboom, Amsterdam)
Blijft het grijs?
Het hogedrukgebied gaat de komende dagen langzaam aan de wandel, eerst in oostelijke richting en vervolgens naar het zuiden. In het weekend komt het druksysteem in het zuidoosten van Europa te liggen. Dat betekent dat bij ons de luchtdruk gaat dalen en de kans op neerslag toeneemt. Morgen is het weerbeeld weinig anders dan vandaag; bewolkt. Droog houden we het ook niet, want plaatselijk valt wat lichte regen of motregen. Vrijdag draait de stroming tijdelijk naar het zuiden. Misschien dat drogere lucht wat opklaringen brengt en daarmee wat zon. Dit zal dan zijn weggelegd voor het zuiden. De rest van het land zal het waarschijnlijk moeten doen met... jawel, wolken! In het weekend wordt de stroming westelijker. in de loop van zaterdag volgt een regenzone en op zondag lijkt het droog te blijven. Begin volgende week wordt het met 10 graden een stuk zachter en veel neerslag lijkt vooralsnog niet in te zitten.
Voorlopig blijft het bewolkt. Vrijdag is kans op wat zon, maar dan met name in het zuiden. Volgende week lijkt de bewolking ook de overhand te hebben. (bron: KNMI/ECMWF)
