Het is de afgelopen tijd wisselvallig met vaak regen of buien. Dat komt door storingen die de hele tijd over het land trekken. Vanavond passeert er één van deze storingen. Daarbij is er kans op onweer. Ja, dus onweer in de winter. Ook krijgt Nederland tijdens deze (onweers)buien te maken met (zware) windstoten.
Onweersbuien in de winter
Voor "normale onweersbuien", dus de buien die in de lente en zomer voorkomen, zijn vocht en stijgende luchtbewegingen nodig. Stijgende luchtbewegingen ontstaan doordat de lucht aan het aardoppervlak warmer is dan de atmosfeer erboven. Zolang die stijgende “luchtpakketjes” warmer (en dus lichter) zijn dan de omgeving, blijven ze stijgen. Normaal gebeurt dit in de lente en de zomer: de zon warmt het aardoppervlak sneller op dan de lucht erboven, waardoor de benodigde temperatuurverschillen ontstaan.
In de winter is dat niet het geval. Dan is het juist een koude bovenlucht die de oorzaak is van de winterse buien die soms ook een klap onweer produceren. Wel is er tijdens deze winterse buien vaak een stuk minder onweer dan in de zomer of de lente.
In de winter is er nog relatief warm zeewater en is er daar ook nog genoeg vocht in de lucht aanwezig. Als dan een koude bovenlucht boven het relatieve warme zeewater komt te hangen, zijn de temperatuurverschillen tussen het aardoppervlak en de atmosfeer groot genoeg om alsnog stijgende luchtbewegingen te veroorzaken. Daardoor ontstaan er boven de Noordzee winterse buien. Doordat de bovenlucht juist zo koud is, koelen de regeldruppels vaak genoeg af om korrelhagel of sneeuw te vormen, die de buien juist het winterse karakter geven.
Hier een voorbeeld van de benodigdheden voor winterse buien: een vrij koude bovenlucht boven een relatief warm zeeoppervlak en voldoende vocht in de lucht.
Als de stijgende luchtbewegingen sterk genoeg zijn, groeit de cumuluswolk verder door. Wolkendruppels beginnen te botsen en te groeien en op een gegeven moment worden de druppels zo groot dat ze uit de wolk (inmiddels cumulonimbus) vallen: we spreken van een bui. Niet alleen zijn er nu stijgende luchtbewegingen, met de regen komt er ook een koude, dalende luchtstroom op gang.
Dit is belangrijk voor het ontstaan van onweer, want de wolk heeft van onder naar boven een ladingsverschil. De stijgende lucht neemt negatief geladen deeltjes mee van de onderkant van de wolk en komt in contact met dalende, positief geladen lucht. En het gevolg?! Een een ontlading, bliksem! Omdat licht sneller is dan geluid, volgt de donderklap pas enkele seconden later.
Ladingsverschillen in buien die bliksem veroorzaken
Buien gaan dan ook vaak gepaard met windstoten en in het geval van de buien van vanavond, zelfs zware windstoten.
Wat zijn windstoten?
Een andere naam voor een windstoot is een rukwind. Dat is eigenlijk een mooie beschrijving, want een windstoot is een plotselinge verandering in de wind. Vervolgens voel je een ruk als de wind snel verandert (je haar wordt bijvoorbeeld plotseling in een andere richting gewaaid). Deze veranderingen duren vaak minder dan 20 seconden. Windstoten komen het hele jaar voor. Volgens het KNMI is er sprake van windstoten bij 50 km/uur of meer. Zodra de windstoten snelheden van boven de 75 km/uur bereiken, geeft het KNMI een waarschuwing af voor zware windstoten.
Hoe ontstaan windstoten?
De manier waarop windstoten ontstaan is niet altijd hetzelfde. In grote lijnen kunnen deze rukwinden op drie manieren ontstaan, namelijk door buien (voornamelijk in de zomer), door windschering en door wrijving.
Windstoten door buien zijn vaak het gevaarlijkst. Dat komt doordat de wind ineens toeneemt tot ver boven het gemiddelde. Zo kan bijvoorbeeld je paraplu heel snel de andere kant opklappen.
Foto: Gerrit Draaisma, Groningen (16 februari 2022)
Het aardoppervlak wordt door de zon opgewarmd en vervolgens ook de lucht direct boven het aardoppervlak. Deze laag warme lucht zorgt er ook weer voor dat vooral tijdens de zomer buien makkelijk kunnen ontstaan. Vanuit zo'n bui valt niet alleen regen, maar stroomt ook koude lucht vanuit de wolk naar beneden. Die koude lucht botst tegen de warme lucht aan, waardoor er turbulentie in de lucht ontstaat. Zo krijg je snelle rukbewegingen in de lucht die als windstoten worden ervaren.
Over de andere manieren hoe windstoten ontstaan, lees je in de blog Windstoten: de weetjes.
Vanavond winterse buien
Vanavond krijgt Nederland te maken met stevige winterse buien. Daarbij is er kans op onweer, veel regen in korte tijd en windstoten. In het (noord)westen is er zelfs kans op zware windstoten tot 100 km/uur. Daarvoor is CODE GEEL van kracht.
De buien trekken in de tweede helft van de avond naar Duitsland weg, waarna de wind iets afzwakt. Maar dan zijn we nog niet helemaal af van onweer en windstoten! Morgenochtend trekt een storing over met veel regen. Daarnaast gaat het ook weer harder waaien met daarbij windstoten tot 90 km/uur. De dagen daarna blijft het een komen en gaan van storingen met de daarbij-horende regen of (winterse) buien. En uiteraard vaak ook wind en windstoten!
