Als meteoroloog keek ik 2 weken geleden raar op. Toen stond ineens in het nieuws: “eerste schaatsers op natuurijs!”. Snel bekeek ik de metingen om te kijken of het onverwacht toch flink had gevroren. Het duidelijke antwoord was nee, in het Gelderse Winterswijk had het op officiële waarneemhoogte niet eens gevroren! Ik dacht bij mezelf, wat gaat die techniek om de ijsgroei te versnellen tegenwoordig toch rap. Als ik aan natuurijs denk, dan denk ik toch aan iets anders. Is natuurijs nog wel natuurlijk?
Het betreffende fragment. Bekijk hier de video.
Op enkele kilometers van Winterswijk ligt in de Achterhoek het weerstation Hupsel. Daar had het die ochtend van 3 november dus niet gevroren op waarneemhoogte (1,5 meter boven de grond). Aan de grond is het ’s nachts vaak iets kouder, op 10 cm had het wel licht gevroren.
In Hupsel (Achterhoek) was het 0,4 graden op 1,5 meter hoogte. Op 10 cm werd het -3,0 graden.
Ook de dagen ervoor was het allesbehalve winters. De dag ervoor was het zelfs nog 12 graden. De associatie tussen schaatsen en een vorstperiode die bij veel mensen leeft klopt hier dus niet.
Van de dagen voor en na 3 november had alleen 5 november officieel vorst (maar met -0,2 ook niet heel significant).
Wat is het verschil tussen natuurijs en kunstijs?
Kunstijsbanen vinden we vaak op pleintjes in steden en dorpen. Waar het ijs op een natuurijsbaan op een gegeven moment begint te smelten, kan op een kunstijsbaan zonder problemen bij temperaturen (ruim) boven nul geschaatst worden. Een kunstijsbaan heeft onder het ijs een stelsel van heel veel buisjes. In deze buisjes stroomt een mengsel van water en antivries. De ene helft van de buisjes voeren de warmte af uit de ijsbaan, dit water wordt vervolgens gekoeld tot ongeveer -9 graden. De andere helft van de buisjes laten dit ijskoude water weer terug onder het ijs stromen.
Natuurijs is een verzamelnaam voor al het ijs dat op natuurlijke wijze ontstaan is. Eigenlijk kunnen we onderscheid maken tussen 3 types natuurijs:
1) Volledig natuurlijk ijs (bevroren meren, sloten, kanalen)
2) Semi-natuurlijk ijs (ondergelopen weilanden)
3) Kunstmatig versneld ijs (opgespoten ijsbanen)
Het is dus een heel breed begrip. Met name de techniek van sommige opgespoten ijsbanen is tegenwoordig enorm veranderd.
Vervaagt de definitie van natuurijs?
Ik denk dat de definitie van natuurijs misschien iets te breed is geworden. Sommige ijsbanen zorgen voor een speciale ondergrond waar het ijs goed op kan groeien. Vervolgens zijn de ijsmeesters van de ijsbaan ’s nachts bezig met het voorbereiden van de ijsbaan. Ze benevelen of spuiten het water heel nauwkeurig laagje voor laagje op de ijsbaan. Des te dunner het laagje water, des te sneller het bevriest. Tegenwoordig zijn ze heel goed geworden om heel snel heel veel dunne laagjes water aan te brengen en te laten bevriezen.
Bij natuurijs denk ik aan bevroren meren, kanalen of sloten, vooral vanwege de “natuur” in natuurijs. Ondergelopen weilanden vind ik ook nog wel natuurlijk. Echter, wanneer er alleen vorst aan de grond nodig is op een opgespoten ijsbaan te schaatsen, dan vind ik dat geen natuurijs meer.
Dit is waar ik aan denk bij natuurijs: schaatsen op meren, sloten en kanalen. Archieffoto 11 januari 2024.
Het vakmanschap van ijsmeesters
Een opwarmend klimaat maakt het er voor ijsbanen niet makkelijker op. Deze veranderingen hebben grote gevolgen voor de schaatssport en ijscultuur. Grote ijsclubs worden voor hun voortbestaan meer en meer afhankelijk van gevorderde technieken. Zo blijven ze in staat om snel een ijsbaan gereed te hebben, ook bij lichte vorst. IJsmeesters leveren een grote bijdrage in het levend houden van de schaatssport. Hun inzet zorgt ervoor dat ijsbanen het hoofd boven water kunnen houden en de schaatstraditie wordt doorgegeven aan jonge generaties. Ik kan me wel voorstellen dat het schaatsen minder gaat leven als er minder vaak vorstperiodes zijn. Voor het voortbestaan van kennis over ijs is het wel belangrijk dat ook jongere generaties met schaatsen en ijs in aanraking komen.
Een nieuwe schaatsterm?
“Eerste schaatsers op natuurijs” was de kop van het nieuwsartikel. Wat had er dan moeten staan? Misschien hebben we een nieuwe schaatsterm nodig, een term die doet denken aan de manier waarop dit ijs ontstaan is. Zouden we het dan spuitijs of nevelijs moeten noemen. Misschien past “natuurijsbanen” wel beter. Het behoudt het originele deel “natuurijs”, met “banen” als toevoeging om aan te geven dat er menselijke inspanning bij is gekomen. Een kop “Eerste schaatsers op de natuurijsbaan” geeft bij mij meteen het juiste beeld weer. Het klimaat verandert en dat vraagt om nieuwe termen.
