Hevig noodweer houdt Midden-Europa stevig in zijn greep. In Roemenië vielen bij overstromingen vier slachtoffers. In Tsjechië zitten meer dan 60.000 huishoudens zonder stroom en in Oostenrijk is in de Alpen een dik pak sneeuw gevallen. Helaas voor de getroffenen moet het ergste nog komen. Hoe er zoveel regen kan vallen, lees je in deze blog.
De situatie qua weer
Aan de oostzijde van een hogedrukgebied boven Ierland stroomde de afgelopen dagen uitzonderlijk koude lucht naar het zuiden. In Rusland stroomde juist uitzonderlijk warme lucht naar het noorden. De grens tussen deze zeer verschillende luchtsoorten ligt al een tijdje boven Midden-Europa. Hier ontstond een flink lagedrukgebied. De drukgebieden zijn sindsdien weinig verschoven, de situatie zit een paar dagen min of meer 'op slot'. Deze situatie konden we dankzij moderne weermodellen al een tijdje aan zien komen, zo schreven we er donderdag al over in de blog.
Tussen West- en Oost-Europa zien we grote verschillen. Waar de temperatuur in West-Europa tot 10 graden onder het gemiddelde van 1981-2010 lag, lag die in Rusland er juist 10 graden boven (temperatuur op 1,5 km hoogte). Bron: tropicaltidbits.com
Hieronder zie je het lagedrukgebied boven Midden-Europa, deze heeft van de Italiaanse weerdienst de naam "Boris" gekregen. Boven het Engels Kanaal ligt juist een hogedrukgebied, wat in Nederland voor rustig weer zorgt.
Op dit moment wordt er constant warme en vochtige lucht vanaf de Middellandse Zee en Zwarte Zee in de richting van Polen, Tsjechië en Oostenrijk gestuurd.
In het groen en blauw zie je de gebieden waar de lucht vochtiger is dan normaal, in het bruin de gebieden waar er minder vocht dan normaal aanwezig is. Doordat de positie van lage- en hogedrukgebieden even 'op slot' zit, stroomt de vochtige lucht dagenlang naar dezelfde regio. Bron: tropicaltidbits.com
De lucht vanaf de Zwarte en Middellandse Zee is normaal sowieso al vochtig, maar op dit moment zijn deze zeeën 1 tot 5 graden warmer dan ze in de periode 1971-2000 waren. Hierdoor is de lucht afkomstig uit deze regio nóg vochtiger. Het warmere zeewater is de voornaamste reden waarom extreme neerslag door klimaatverandering toeneemt.
De Middellandse Zee en Zwarte Zee zijn 1 tot 5 graden warmer dan ze in de periode 1971-2000 waren. Bron: climatereanalyzer.org
Gevolgen van de zeer koude lucht
In Nederland hebben we het passeren van de zeer koude lucht ook gemerkt. Een paar dagen geleden vielen er aan de Nederlandse kust nog flinke buien, dit kwam door het temperatuurverschil tussen de warme Noordzee en de koude lucht daarboven. Inmiddels zijn in Nederland de buien verdwenen. Na deze buien werden de nachten helder en kalm, hierdoor noteerden we de eerste vorst aan de grond.
In de Alpen merken ze de zeer koude lucht ook. In de bergen valt een groot deel van de neerslag daar als sneeuw. Hoog in de bergen is de sneeuw droog en stuift het door de wind behoorlijk. Lager in de bergen is de sneeuw nat en zwaar. In de meeste dalen valt de neerslag wel vooral als regen, hoewel het plaatselijk tot op 500 meter hoogte tijdelijk wit kan worden. Het is voor de overstromingen in de Alpen gunstig dat een groot deel van de neerslag in vaste vorm valt. Dit water stroomt namelijk (nog) niet naar de dalen. Stel dat dit wel als regenwater meteen naar beneden was gestroomd, dan waren de waterstanden nog veel hoger geweest. Uiteindelijk zal een groot deel van dit pak sneeuw wel smelten, maar dit smeltwater komt verspreid over langere tijd in de beken terecht en zorgt zo minder snel voor overstromingen. Omdat het pas midden september is, verwacht ik dat enkel in de hoge bergen dit pak sneeuw het tot de winter gaat overleven.
Hoogwater en neerslagsommen
Op dit moment is er al extreem veel regen gevallen in Oostenrijk en Tsjechië. Het zwaarst getroffen is het grensgebied tussen Tsjechië en Polen: daar is tot nu toe al 150-200 mm regen gevallen. Ter vergelijking: tijdens de watersnood in Limburg in 2021 viel in totaal ongeveer 150 mm regen.
In de getroffen gebieden blijven vandaag en zondag nog zware buien mogelijk, de situatie kan dus nog verder verslechteren. In de loop van de zondag verplaatst de hoogwatergolf zich van de zijrivieren naar de grote rivieren (Donau, Elbe en Oder), dus dan verschuiven overstromingen ook stroomafwaarts.
Afvoerpiek in Bratislava. De afvoer bereikt zondag een piek en pas vanaf dinsdag begint het water weer te zakken. Dergelijke waterstanden komen slechts eens iedere 50 jaar voor. Dit kunnen erg grote overstromingen worden. Bron: GLOFAS Copernicus.
Hier zie je hoe vaak een dergelijke hoogwaterstand voorkomt. Paars: 1x per 20 jaar (of nog zeldzamer). Rood: 1x per 5 jaar. Geel: 1x per 2 jaar. De oranje lijn geeft de randen van de stroomgebieden aan, het gaat vooral om de Donau, de Elbe en de Oder. In het blauw eronder zie je het gebied waar de komende 36 uur waarschijnlijk nog meer dan 150 mm neerslag gaat vallen. Bron: GLOFAS Copernicus.
Veel overlast in Roemenië, Tsjechië, Polen en Oostenrijk
Zeker vier mensen zijn om het leven gekomen door de overstromingen in Roemenië. Dat melden de autoriteiten, die zeggen dat de slachtoffers zijn aangetroffen tijdens reddingsoperaties in het gebied Galati. In het Oost-Europese land moesten bovendien tientallen mensen worden gered uit hun woningen. De hulpdiensten gaven beelden vrij van overstroomde huizen bij de rivier Donau. Premier Marcel Ciolacu brengt later naar verwachting een bezoek aan het getroffen gebied.
Ook elders in Europa heeft aanhoudend noodweer geleid tot overlast, zoals stroomstoringen, overstromingen en problemen op het spoor. Het noodweer veroorzaakt in Tsjechië een grote stroomstoring. Plaatselijke media berichten dat meer dan 60.000 huishoudens zonder elektriciteit zitten. Dat komt onder meer doordat omgewaaide bomen op bovengrondse stroomkabels zijn gevallen. Op het spoor ontstonden eveneens problemen door omgevallen bomen.
Door zware nachtelijke regenval ontstond ook wateroverlast in Polen en Tsjechië. Op televisiebeelden is te zien dat Tsjechische grensplaats Mikulovice is overstroomd. Aan de Poolse kant van de grens moesten in Glucholazy zo'n vierhonderd mensen worden geëvacueerd. Meteorologen waarschuwen dat het waterpeil in de rivieren dit weekend verder kan stijgen. Daar worden in onder meer Praag voorbereidingen voor getroffen. In Oostenrijk zitten honderden huishoudens zonder stroom.
Geen gevolgen voor Nederland
Voor Nederland zal de hoge waterstand in Midden-Europa geen overlast opleveren. De rivieren die het water moeten afvoeren hebben voor de Nederlandse rivieren geen gevolgen, omdat deze overstromingen niet plaatsvinden in het stroomgebied van de Rijn of Maas. Het water stroomt via de Oder en Elbe richting het noorden van Duitsland en Polen, via de Donau stroomt een ander deel naar het oosten. In Nederland gaan we juist een week met steeds meer zon tegemoet. Wel staat er vanaf maandag een matige tot vrij krachtige noordoostenwind.
