Klimaatverandering heeft wereldwijd gevolgen voor planten en dierenpopulaties. Dichter bij huis zien we dat ook. In Nederland zijn de libellepopulaties over het algemeen flink gedaald maar er zijn ook soorten die vanwege het warmere klimaat juist in aantal toenemen.
De libelle
Er zijn in Nederland ongeveer 65 soorten en het is goed mogelijk dat je er al een paar hebt zien rondvliegen. Zodra de temperatuur milder wordt is de bruine winterjuffer de eerste die op verkenning uitgaat. Soms al in februari maar meer in maart en komende maand wordt het merendeel van deze soort actief. Deze soort wordt op de voet gevolgd door soorten die overwinteren en zich in het laatste stadium van larf bevinden zoals de vuurjuffer en de glassnijder. De rest moet nog wat transformaties ondergaan en volgen pas later. Over de bijzondere ontwikkeling van libellen kun je meer lezen in een eerdere blog. De libelle staat onder druk door enerzijds klimaatverandering, anderzijds door toegenomen watervervuiling en het verdwijnen van hun natuurlijke leefomgeving.
Ruim een kwart minder libellen
Op vaste routes worden libellen tweewekelijks geteld sinds 1998 (Landelijk Meetnet Libellen). Vervolgens wordt voor ieder jaar een gemiddelde populatieindex berekend op basis van 47 soorten waarmee veranderingen in de tijd kunnen worden gevolgd. Uit nieuwe cijfers van het Centraal Bureau van de Statistiek en de Vlinderstichting blijkt dat tussen 2008 en 2024 de libellenpopulaties met gemiddeld 28 procent zijn afgenomen. Een uitzondering zijn een aantal “warmteminnende” soorten zoals de vuurlibel. Die soort neemt gemiddeld juist toe. Zeldzame en kwetsbare soorten nemen in aantal af maar ook de meest gangbare soorten zoals het lantaarntje.
De warmteminnende vuurlibel doet het goed in een opwarmend klimaat (bron: Kars Veling)
Afname per soort
Bij de koudeminnende soorten waaronder de groene glazenmaker en de noordse winterjuffer is de populatie met ongeveer 75 procent afgenomen. De laatste twaalf jaar zijn sommige soorten zoals de noordse witsnuitlibel en de maanwaterjuffer zelfs met ruim 95 procent afgenomen. Een toename zien we juist bij de warmteminnende soorten, die als groep in z’n totaliteit gemiddeld 5 procent toenemen. Hieronder vallen bijvoorbeeld de vuurlibel en de zuidelijke keizerlibel al vlakt de groei de laatste jaren iets af.
Hoe zit het met de algemene soorten
De 15 meer algemene soorten waaronder het lantaarntje en de paardenbijter zijn sinds de metingen gemiddeld met 15 procent afgenomen wat ook opvallend is want de algemene soorten zijn meer warmte- dan koudeminnend dus aan het warmer wordende klimaat alleen kan het niet liggen. Waaraan dan wel?
Leefomgeving
Juist, de leefomgeving van libellen. We zien vooral een afname in vennen en hoogveengebieden. Zo gaan de speerwaterjuffer en de venglazenmaker sinds 2010 in populatie sterk achteruit. Het opwarmende klimaat en de verdroging spelen een belangrijke rol. In warme zomers kan het water in vennen en hoogveen flink opwarmen waardoor de libellen hittestress krijgen. De vennen zullen vaker droog vallen waardoor libellen zicht niet meer kunnen voortplanten omdat ze een tijd onder water doorbrengen als larf.
Libellen voelen zich thuis in vennen (foto: Roos Vaessen)
Uit onderzoek is gebleken dat na de droge zomers van 2018 en 2019 de populatie sterk is afgenomen maar ook daarna kwam er geen herstel. In laagveengebieden en moerassen nam de libellenpopulatie eerst toe maar sinds 2018 toen het zo droog was is de populatie met 20 procent gedaald. Libellesoorten zoals de weidebeekjuffer die van stromend water houdt is juist toegenomen met 43 procent.
Maart 2025
Hoewel de droogte momenteel na al die nattigheid van vorig jaar zeker nog geen probleem vormt kunnen we wel concluderen dat de bovenste toplaag inmiddels wel heel droog is en er ook al heidebranden zijn geweest. Deze maartmaand zal de boeken ingaan als zeer zonnig en heel droog want er is op veel plaatsen hooguit 1 mm aan regen gevallen tegen gemiddeld 58 mm normaal. Wat dit voor de rest van het jaar gaat betekenen is afwachten. Komende dagen kan er nog een beetje regen bijkomen maar veel is het allemaal niet en ook volgende week is het goed vliegweer voor de libellen met droge en vrij zonnige omstandigheden. Ook de temperatuur stijgt naar 16 tot 19 graden.
