Terwijl het in Nederland rustig lenteweer is, zijn er aan de andere kant van Europa hele andere dingen te beleven! Waar je bij Griekenland en Kroatië normaal aan je mooie zomervakantie zou terugdenken, is daar nu even geen sprake van. In Griekenland sneeuwt het momenteel hard en in Kroatië zijn windstoten van orkaankracht gemeten. Hoe kan dat?
Lente in Europa
In een groot deel van Europa is het deze dagen mooi, rustig lenteweer. Dat weer wordt veroorzaakt door een erg sterk hogedrukgebied boven Polen, waardoor lagedrukgebieden met storingen op grote afstand blijven. Bij die grote afstand moet je je ongeveer Griekenland voorstellen, want dat is nu juist het gebied waar de lagedrukgebieden overheen trekken.
Afbeelding 1: De weerkaart van vanmiddag 13.00. Een lagedrukgebied in het zuidoosten van Europa brengt daar kou en sneeuw. Bij ons zorgt een zuidoostenwind juist voor warmte.
Sneeuw in Griekenland
Door dit hogedrukgebied wordt erg koude lucht richting het zuidoosten van Europa gestuwd. Om een hogedrukgebied waait de wind op ons halfrond met de klok mee, waardoor kou diep uit Rusland zijn koffers pakte en op weg ging richting Griekenland. Aan de andere kant van het hogedrukgebied zie je juist hele warme lucht richting het westen van Europa geblazen worden: daarom is het bij ons juist zo warm.
Afbeelding 2: De temperatuur op 1,5 km hoogte. Je ziet duidelijk de kou die vanuit Rusland richting Griekenland gestuwd wordt met een wind uit het noordoosten. Bij ons hebben we juist hele warme lucht, afkomstig uit het zuiden.
Bovenstaand kaartje toont dus de temperatuur op ongeveer 1,5 km hoogte. Dat die normaal niet zo koud hoort te zijn in ZO-Europa, en niet zo warm bij ons, is goed te zien op het volgende kaartje. Die geeft namelijk de afwijking aan van de temperatuur op hoogte ten opzichte van normaal. Zo is die lucht bij ons dus maar liefst 12 graden warmer dan normaal! Aan de andere kant van Europa is deze juist 12 graden kouder dan normaal: een wereld van verschil.
Afbeelding 3: De afwijking ten opzichte van normaal van de temperaturen in de bovenlucht. In Oost-Europa liggen deze tot wel 12 graden onder het gemiddelde, bij ons juist 12 graden daarboven!
Wat leveren die koude temperaturen in de bovenlucht nu op aan de grond? Onderstaand kaartje laat de temperatuur op 2 meter hoogte zien vanochtend: tot diep in Griekenland vriest het, in de bergen kan het zelfs -12 worden. Dit zijn temperaturen die ongeveer 8 graden kouder zijn dan normaal.
Afbeelding 4: De temperaturen op 2 meter hoogte. Het vriest op veel plekken en die kou breidt zich alleen maar zuidelijker uit.
Windstoten met orkaankracht in Kroatië
Dan verplaatsen we ons even naar Kroatië! Daar zijn vanochtend namelijk windstoten gemeten tot 191 km/h! Ter vergelijking, een orkaan van categorie 3 (van de 5) produceert dezelfde windsnelheden! Het verschil is hier alleen dat tijdens een orkaan het continu met deze snelheid waait, en in Kroatië het slechts ging om windstoten.
Afbeelding 5: De gemeten windstoten vandaag. In Split is zelfs 191 km/h gemeten! Dat zijn windsnelheden die ook voorkomen tijdens een categorie 3 orkaan.
Hoe kan dat nu? Nou, zo bijzonder zijn deze windsnelheden niet in die regio. Als je de bewoners hierom vraagt, zullen je ze snel verhalen kunnen vertellen van de “Bora” en wat deze allemaal aan kan richten. De Bora is in Kroatië een beruchte wind die het gehele jaar voor kan komen, maar zich het vaakst in de winterperiode laat zien.
Deze wind ontstaat door een combinatie van factoren. De belangrijkste is het tunneleffect, wat ontstaat doordat de lucht de berg over moet. Bovenin zit namelijk nog een relatief warme luchtlaag, waardoor de lucht als het ware samengeknepen wordt boven op de berg. In combinatie met afkoeling van de lucht doordat deze stijgt, dendert deze koude lucht aan de andere kant van de berg naar beneden met grote snelheid. 
Afbeelding 6: De werking van de Bora, de lucht wordt samengeknepen en afgekoeld door de bergen, waardoor deze met een noodgang weer naar beneden komt aan de andere kant en daar voor zware windstoten zorgt.
Ook moet de wind recht op de bergen staan, in Kroatië betekent dat dus wind uit het noordoosten: exact wat er nu aan de hand is. Wat ook helpt, is dat er enkele dalen zijn die van de voor tot achterkant van het gebergte doorgaan. Hier wil de wind ook graag doorheen, waardoor die gekanaliseerd wordt en ook harder gaat waaien.
Afbeelding 7: De topografie van Kroatië. Het smalle en relatief lage gebergte is hierop goed te zien. De wind moet loodrecht op de berg staan voor het meeste effect, dat betekent in dit geval een wind uit het noordoosten.
Waarom dit niet voorkomt in de Alpen? Nou, in principe is een sterke föhn wind ook een beetje hetzelfde principe. Heel heftig zal het echter nooit worden, omdat de Alpen veel hoger en breder zijn dan het gebergte in Kroatië. De hoogste bergtoppen zijn ruim boven de 3000m, waardoor deze door de warme luchtlaag heen prikken en er geen tunneleffect kan optreden. Ook kan de wind niet gekanaliseerd worden door dalen die dwars door het gebergte heen snijden, omdat die er niet zijn.
Afbeelding 8: De topografie van de Alpen op ongeveer dezelfde schaal. Er is duidelijk te zien dat de Alpen veel breder en ook hoger zijn (let op de schaalverdeling!). Ook zijn er geen dalen te vinden die het hele Alpenmassief doorkruizen.
