Het zal je vast niet zijn ontgaan dat het al een tijdje erg droog is in Nederland. Als gevolg van hogedrukgebieden die regelmatig bij ons in de buurt liggen, valt er vaak weinig tot geen neerslag. Zo viel er in de maand april maar 13 millimeter tegen 42 millimeter normaal! De zon draait overuren en met de droge oostenwind die regelmatig over de akker blaast, droogt de bodem snel uit. Wat is verdamping eigenlijk en waar hangt het van af?
Het neerslagtekort van dit moment. Dit jaar (de zwarte lijn) hebben we zelfs een groter neerslagtekort dan het recordjaar 1976 en het andere extreem droge jaar 2018. Ook de komende tijd ziet het er naar uit dat hier nog weinig verandering in gaat komen... Bron: KNMI.
Verdamping
Verdamping is een belangrijk proces binnen de meteorologie. Het is niets anders dan een proces waarbij water van de vloeibare fase overgaat naar de gasvormige fase. Voor verdamping is energie nodig. Die energie moet komen uit bijvoorbeeld de instraling van de zon, waardoor de temperatuur omhoog gaat. Echter, die toename van de temperatuur hangt weer af van de verdamping.
Uit een vochtige bodem zal meer water verdampen dan uit een droge bodem. Aangezien voor verdamping energie nodig is, gaat deze energie vervolgens ten koste van een verdere opwarming. Bij dezelfde hoeveelheid inkomende zonnestraling, zal de temperatuur boven een vochtiger oppervlak dus lager uitpakken vergeleken met de temperatuur op een droge ondergrond.
Door het droge weer van de afgelopen tijd wordt er op veel plekken beregend om de bodem nog enigszins vochtig te houden. Je weet nu dat een vochtige bodem ook invloed heeft op de toename van de temperatuur!
Ons lichaam werkt hetzelfde
In principe werkt het afkoelen door vorming van zweet op onze huid hetzelfde. Hebben we het te warm, dan zal er zweet gevormd worden op onze huid. Dit heeft natuurlijk een reden. Het gevolg is namelijk dat dit zweet zal gaan verdampen (waar dus energie voor nodig is), wat dus ten koste gaat van een verdere stijging van de lichaamstemperatuur. Het menselijk lichaam lost dit dus op een slimme manier op!
De luchttemperatuur
De temperatuur is een belangrijke factor in het controleren van de hoeveelheid waterdamp (water in zijn gasvormige fase) in de lucht. Zo is het bekend dat warmere lucht meer waterdamp kan bevatten dan koudere lucht. Dit proces zien we bijvoorbeeld terug bij het ontstaan van stralingsmist. Wanneer het onder een heldere hemel flink kan afkoelen, kan de lucht verzadigd raken. Er zal dan waterdamp gaan condenseren: het tegenovergestelde van verdampen. In combinatie met andere juiste omstandigheden (vochtigheid, wind) kan er dan mist ontstaan.
Tijdens heldere nacht kan het, in combinatie met weinig wind, flink afkoelen. De lucht kan verzadigd raken en onder de juiste omstandigheden kan er dan mist ontstaan. De zon 'brandt' deze mist in de loop van de ochtend dan vaak als het ware weg.
Luchtvochtigheid
De luchtvochtigheid is een belangrijke factor voor de snelheid van het verdampen. De luchtvochtigheid geeft eigenlijk aan hoeveel water er in de lucht zit vergeleken met de hoeveelheid die erin kán zitten. Dit laatste wordt dus bepaald door de temperatuur. Wanneer de lucht droger is, bijvoorbeeld door een oostenwind in Nederland, gaat de verdamping makkelijker.
Dit kunnen we ook terugzien in het verschil tussen de toename van de temperatuur in de woestijn en het tropisch regenwoud. De woestijnen zijn dusdanig uitgedroogd, dat de stijging van de temperatuur overdag extreem snel kan gaan. Er is vrijwel geen vocht meer om te verdampen, dus kan alle energie gebruikt worden voor de toename van de temperatuur. In het tropisch regenwoud is dit anders. Hier is het vochtig en dus warmt het hier vaak veel minder snel op dan in de woestijnen, omdat een deel van de energie wordt gebruikt voor verdamping. De temperatuur stijgt dan minder snel.
En de wind?
Je zou het misschien niet zomaar denken, maar ook de wind heeft zeker invloed op de hoeveelheid water dat op een dag kan verdampen. Wanneer een gewas bijvoorbeeld water aan het verdampen is, zorgt een sterkere wind ervoor dat de verdampte waterdeeltjes eerder worden weggeblazen bij dit gewas. Het gevolg is dat er dan meer ‘ruimte’ is voor nieuwe waterdeeltjes om te verdampen.
Een stevige wind die over de akkers blaast, kan er voor zorgen dat de verdamping nog eens extra snel gaat. Vaak zien we op deze dagen stof opwaaien boven de droge bodems.
Al met al zijn temperatuur, wind en luchtvochtigheid dus van het grootste belang voor de snelheid van verdamping. Maar óók het gewas zelf waar water uit verdampt, bepaalt hoe snel dit gebeurt.
De komende dagen ook veel verdamping?
Inmiddels kunnen we wel weer wat regen gebruiken in Nederland. Ook op een dag als vandaag vindt er weel volop verdamping plaats. Morgen is er minder ruimte voor de zon en kan er in het zuidoosten zelfs wat regen vallen. In de middag zullen vanuit het noorden de temperaturen flink gaan dalen en ook de komende dagen blijft het dan te fris voor de tijd van het jaar. Verdampt er volgende week weliswaar minder water, heel veel water zal er voorlopig ook niet gaan bijvallen. We zullen dus nog even geduld moeten hebben…
