Vandaag konden we nog even genieten van de zon, maar vanaf maandag worden het oprecht de donkere feestdagen: het gaat regenen, harder waaien en het blijft een paar dagen bewolkt. Dat in combinatie met de korte daglichtperiode maakt dat het nog eens extra somber aanvoelt. Toch is er ook goed nieuws te melden! Het duurt nog maar 11 dagen en dan blijft het 's middags weer langer licht.
De kortste dag moet toch nog komen?
Dat klopt! Die valt ieder jaar rond 21 december. Veel mensen denken dat dit elk jaar op 21 december is, maar dat is niet waar! Door schrikkeljaren verschuift dit moment soms, waardoor het ook op 20 december of 22 december kan plaatsvinden. Toevallig valt de kortste dag dit jaar op 22 december, en volgend jaar (schrikkeljaar) op 20 december. Iets om te onthouden dus.
Figuur 1: Wanneer is de kortste dag van het jaar? Toevallig valt het dit jaar en volgend jaar niet op 21 december! ©jaarkalender.nl
Waarom blijft het dan nu ’s avonds alweer langer licht?
Dat komt omdat er twee effecten zijn die de tijd van zonsopkomst en zonsondergang bepalen:
• De stand van de aarde ten opzichte van de zon (met op 21 december de kortste dag)
• Het moment waarop de zon op zijn hoogste punt van de dag pal in het zuiden staat.
De crux zit hem in het tweede aspect. Het moment van die hoogste zonnestand wiebelt namelijk een beetje! En door dat wiebelen, verschuiven ook de zonsopkomst en zonsondergang mee, waardoor die niet meer gelijk met elkaar lopen.
Figuur 2: Dit is een moeilijk plaatje, maar het laat zien dat de zon niet op exact dezelfde plek staat als deze op zijn hoogste punt staat door het jaar heen. Dit wordt ook wel een analemma genoemd. Hierdoor lopen de tijden van zonsondergang en zonsopkomst ook niet precies gelijk met elkaar.
Vanaf 13 december ’s avonds langer licht
Hieronder kun je dit effect veel beter bekijken. Het lijkt in eerste instantie een moeilijk plaatje, maar dat is het niet! Je ziet aan de linkerkant de tijden van de zonsondergang staan. Zoals je kunt zien, gaat op 13 december de zon op z’n vroegst mogelijke tijd onder, namelijk om 16u 27min 21sec. In de middag van 14 december bleef de zon maar liefst 2,1 seconden langer boven de horizon! Oké, toegegeven, het gaat om seconden, maar toch.
Figuur 3: Links zien we de tijden van zonsondergang, in het midden het totaal aantal uur dat het donker is in Nederland, rechts zien we de tijden van zonsopkomst. In rood gemarkeerd zijn de vroegste zonsondergang (13-12), langste nacht (21-12 op 22-12) & de meest late zonsopkomst (31-12). ©hemel.waarnemen.com
Pas vanaf 31 december ook ’s ochtends weer eerder licht
In het midden zie je in het zwart de periode staan dat het donker is in Nederland. Vanaf 13 december is het dus ’s avonds later donker (de zwarte balkjes worden links steeds kleiner), maar in de ochtend is het omgekeerde nog het geval! Daar is het juist iedere ochtend langer donker, tot 31 december. Pas dan wordt het ook in de ochtend weer steeds eerder licht.
Wist je dat het verschil tussen de vroegste zonsondergang en meest late zonsopkomst steeds groter wordt naarmate je naar het zuiden gaat? Zo hebben we het in Madrid niet over 13 en 31 december, maar over 8 december en 5 januari. Richting de poolcirkel wordt het verschil juist steeds kleiner (Helsinki 17 en 27 december). Dat is logisch, want precies op de poolcirkel komt de zon op 21/22 december niet meer boven de horizon. Verder boven de poolcirkel, bijvoorbeeld in Tromsø (Noorwegen), komt de zon tussen 28 november en 14 januari helemaal niet meer op, en blijft het bij een schemering.
Kortste dag blijft 21 december
In het midden in de zwarte balkjes zie je nog de exacte hoeveelheid uren staan dat het donker is in Nederland. Zoals je kunt zien, is de kortste dag dus niet op 21 december, maar dit jaar op 22 december. Vanaf dan worden de dagen dus echt weer langer, want in het begin is het ’s avonds elke keer maar een paar seconden langer licht, terwijl het in de ochtend elke dag juist nog steeds langer donker blijft!
Nog een keer figuur 3: De zwarte balkjes geven de periode aan dat het donker is in Nederland. Deze nemen aan de linkerkant (zonsondergang) veel eerder af dan aan de rechterkant (zonsopkomst). ©hemel.waarnemen.com
Pas vanaf 22 december keert dat beeld dus om, waardoor we er in de avond meer minuten zonlicht bij krijgen, dan er in de ochtend af gaan.
Figuur 4: Vanaf 22 december wordt de daglichtperiode weer langer en neemt deze toe van 8 uur in december tot ruim 16 (!) uur in juni!
In Maastricht 24 minuten langer zonlicht dan in Groningen
Wist je trouwens dat je op de kortste dag in Maastricht 24 minuten langer zonlicht tot je kunt nemen dan in Groningen? Tijdens de langste dag van het jaar, rond 21 juni, is dit juist omgekeerd, dan is het in Groningen veel langer licht dan in Maastricht! Dit verschil tussen beide steden is het grootst op zowel de kortste als de langste dag van het jaar. Dit is ook logisch, want op deze dagen is het verschil ook het grootst tussen de Noordpool en de Zuidpool. Waar het op de ene plek 24 uur donker is, is het op de andere plek 24 uur lang licht.
Figuur 5: Het verschil in daglicht tussen Maastricht en Groningen op de kortste dag van het jaar. Op de langste dag van het jaar zijn de verschillen omgedraaid!
Bij de start van de lente en de herfst, rond 20 maart en 23 september, duurt een dag overal op aarde even lang. Dit zijn dus ook de enige twee dagen waarop er theoretisch geen verschil zit tussen Maastricht en Groningen (dit zal nooit exact op de seconde nauwkeurig zijn). Meer weten over de stand van de zon en hoe dit invloed heeft, onder andere op de seizoenen? Lees dan ook eens deze blog van afgelopen zomer, die juist gemaakt is rond de langste dag!
In onderstaande video legt meteoroloog Maurice Middendorp nog een keer uit hoe het nu eigenlijk komt dat we in de avonden al langer van het zonlicht kunnen genieten, maar we in de ochtenden nog even in het donker zitten:
