Het is halverwege mei, maar vanochtend was het toch op veel plekken nog krabben geblazen! Hoe bijzonder is dat eigenlijk, die nachtvorst in mei? Waardoor kon het gebeuren, en nog belangrijker: hoezo zijn fruittelers hier zo bang voor?
Koud
Vanochtend kwam het, voor de 4e nacht op rij, tot vorst in Nederland. In Eelde werd het zelfs het koudst tot nu toe deze week, met -2,9 graden op 1,5 meter hoogte. Aan de grond werd zelfs een temperatuur van -7,5 graden gemeten: matige vorst! Planten konden dus beter nog even binnen blijven staan deze dagen... Voor boeren is dat echter vaak geen optie. Maar daarover straks meer.
Figuur 1: De minimale temperatuur op 1,5 meter hoogte en aan de grond op 10 cm hoogte afgelopen ochtend!
Waarom werd het zo koud?
Laten we eerst even kijken waarom het deze dagen nog zo koud kon worden. Dat heeft alles te maken met een aanvoer van koude lucht uit het hoge noorden. Op onderstaande kaart zien we de route die de op dit moment aanwezige lucht boven Nederland in de afgelopen 7 dagen heeft afgelegd.
Figuur 2: De oorsprong van de lucht die momenteel in Nederland aanwezig is! Op 950 hPa (rood) & 850 hPa (groen) komt deze rechtstreeks van de Noordpool! Dit is trouwens de lucht die aanwezig is tussen het aardoppervlak en ongeveer 1,5 km hoogte. ©wetter3.de
Duidelijk is dat deze lucht helemaal afkomstig is van de Noordpool! Geen wonder dus dat het deze dagen zo fris is in ons land. Het is deze dagen echter ook langer licht, waardoor de zon langer de tijd heeft om de temperatuur te laten stijgen. Hadden we deze situatie in januari of februari gehad? Dan was het gegarandeerd ook overdag een stuk kouder geweest met temperaturen amper boven 0.
Helder & windstil
Naast dat we te maken hebben met aanvoer van koude lucht, heeft er ook nog een ander element meegespeeld de afgelopen dagen. We hebben namelijk onder een hogedrukgebied gelegen, waardoor het 's nachts vaak onbewolkt en windstil is geweest. Hierdoor kon het, ondanks meer zon in deze tijd van het jaar, toch stevig afkoelen en kwam het op meer plekken tot vorst!
Figuur 3: Momenteel liggen we onder een uitlopen van een hogedrukgebied net ten zuiden van de Britse eianden. Hierdoor staat er nauwelijks wind en ontstaat er ook nauwelijks bewolking. Ook zitten we met een koude noordenwin, al komt de warme lucht vanuit het zuiden wel steeds dichterbij...
Hoe dat precies in elkaar zit? 's Nachts werkt bewolking als een soort deken, waardoor het warmer blijft. De warmte die probeert te ontsnappen wordt tegengehouden, alsof je de deksel op een pan zet. Bij helder weer kan alle warmte echter de atmosfeer in ontsnappen, waardoor het harder zal afkoelen!
Figuur 4: Het principe van nachtelijke afkoeling. Wolken werken als een deken, waardoor een gedeelte van de warmte die de atmsofeer in wilt verdwijnen terug richting de aarde komt. Zonder wolken kan deze warmte weg, waardoor het een stuk kouder zal worden.
Ook het feit dat het windstil is geweest heeft een duit in het zakje gedaan. 's Nachts koelt het namelijk het sterkst af aan de grond (daarom vriest het aan de grond ook harder in dit soort situaties), terwijl het op grotere hoogte warmer blijft. Als het waait, dan wordt deze warme lucht op enige hoogte gemengd met de koudere lucht aan de grond. Hierdoor koelt het minder snel af. Kortom, hoe minder hard het waait, hoe kouder het kan worden!
Hoe bijzonder is dit?
Als we kijken naar onderstaande grafiek, zien we dat er in ons huidige klimaat nog een minieme kans bestaat op nachtvorst halverwege mei. We hebben de IJsheiligen net achter de rug (11 t/m 14 mei). Algemeen wordt aangenomen dat het na deze periode niet meer kan vriezen, maar vanochtend (15 mei) kon dit dus nog wel, net zoals aankomende nacht. Een 100% betrouwbare aanname is dit dus niet. Al wordt de kans wel echt heel snel na deze datum nagenoeg 0. Wat verder opvalt is de dalende kans op vorst in het toekomstige klimaat. In de winter daalt dit drastisch, maar ook later in het jaar wordt de kans op vorst steeds kleiner.
Figuur 5: De kans op een vorstdag in het huidige klimaat, het verleden en wat wordt verwacht in de toekomst. Ook de IJsheiligen zijn hierop aangegeven halverwege mei. Je ziet dat er dan nog steeds een minieme kans op vorst bestaat. Opmerkeijk is het verschil in de kans op vorst in het nieuwe klimaat...
Angst bij fruittelers
De reden dat vorst in deze tijd van het jaar groot wordt uitgemeten in de media, is het feit dat dit voor grote problemen kan zorgen bij fruittelers. Op dit moment staan de bomen en struiken namelijk volop in bloei, waardoor ze erg gevoelig zijn voor vorst. Ze kunnen letterlijk kapotvriezen, met als gevolg dat er geen fruit meer gaat groeien... Als dat op grote schaal gebeurt, kan dat catastrofaal zijn!
Daarom hebben boeren hele slimme trucs verzonnen om hun oogst te beschermen tegen vorst. Soms zetten ze op grote schaal vuurkorven neer tussen hun bomen/struiken, maar de meest voorkomende manier in Nederland is het besproeien van hun gewassen. Maar dan vriest dat water daar toch aan vast? Inderdaad, en dat is precies de bedoeling!
Figuur 6: Ook afgelopen week werd er weer volop gesproeid bij fruittelers! Deze foto maakte Ab Donker daarvan in Buurmalsen.
Sproeien tegen vorst
Het besproeien van je gewas is namelijk een perfecte manier om je planten te beschermen tegen vorst. Dat voelt heel onnatuurlijk en gek, maar toch is het zo. Dat heeft te maken met een stukje natuurkunde: als water bevriest, komt er warmte vrij. Het omgekeerde is ook waar, op het moment dat ijs ontdooit, zal de omgeving afkoelen. Ook bij het verdampen van water koelt de omgeving af, terwijl bij het condenseren van water juist warmte vrijkomt. Dit natuurkundig principe kun je het beste merken als je op een warme dag uit het zwembad stapt. Het water op je lichaam gaat verdampen, waardoor je het koud zult krijgen. Jijzelf koelt dus af, zodat je het water kunt laten verdampen. Het omgekeerde gebeurt dus bij die fruittelers: het water bevriest, waardoor er warmte vrijkomt en de plant zelf niet bevriest.
Figuur 7: Een knop van een bloem met een laagje ijs. Hierdoor blijft de bloem zelf boven nul en zal er geen vorstschade optreden. Foto door Ab Donker in Buurmalsen.
Zijn we nu van de vorst af?
Als we een blik werpen op de meerdaagse, zien we dat vooral vannacht nog een koude nacht wordt met lokaal nog wat vorst aan de grond. De dagen daarna komen we langzaam in wat warmere lucht terecht, waardoor de temperaturen overdag, maar ook 's nachts gaan toenemen. Hoogstwaarschijnlijk was dit dan ook de laatste vorst van dit "winterhalfjaar", waardoor de fruittelers die de afgelopen nachten goed zijn doorgekomen opgelucht adem kunnen halen. Al staat er al snel een nieuw probleem te wachten: droogte! Want de komende weken ziet het er niet naar uit dat er enige regen van betekenis gaat vallen...
Figuur 8: De meerdaagse verwachting laat zien dat de vorst in de nachten er wel uit gaat. Verder warmt het ook overdag verder op! Regen blijft vooralsnog uit...
