Actueel

Het is precies 2 jaar geleden dat er door dagenlang zware regenval grote overstromingen plaatsvonden in Zuid-Limburg, de Ardennen, de Eifel en later ook in de uiterwaarden van de Maas. Op 13 en 14 juli viel er extreem veel regen, meer hierover in deel 1. In deze blog blikken we terug op de gevolgen van de overstromingen die vanaf 15 juli steeds duidelijker werden.

De situatie in Schin op Geul (Zuid-Limburg)

Donderdag 15 juli: neerslag gestopt, rivieren stijgen nog

In de nacht van 14 op 15 juli wordt de situatie in Valkenburg snel ernstiger. Het water van de Geul stijgt heel snel en het centrum loopt onder water. Geëvacueerde toeristen hebben de nacht doorgebracht in noodopvangcentra zoals gymzalen. Midden in de nacht wordt er een noodbevel afgegeven: alle kwetsbare ouderen moeten gedwongen geëvacueerd worden. Uiteindelijk helpt het leger met de evacuatie van de laatste verpleeghuizen. De laatste verpleeghuizen konden namelijk niet bereikt worden door de sterke stroming. Valkenburg is vrijwel onbereikbaar door alle overstroomde beken. Elders in Valkenburg worden bewoners van het dak van een hotel geëvacueerd met een shovel. Ooggetuigen vertellen dat het water enorm snel steeg, binnen korte tijd stond het water tot aan je knieën. De snelheid is één van de gevaren van een zogenoemde flashflood.

Bij het eerste ochtendgloren zien we inwoners rond het Roerdal dat het rivierwater steeds verder stijgt, in Vlodrop worden de zandzakken in gereedheid gebracht.

Vrijwel alle regen viel op 13 en 14 juli, daarom is op 15 juli de code rood beëindigt, maar de wateroverlast en overstromingen zijn niet meteen verdwenen. Sterker nog, pas de dagen daarna zal blijken hoe groot de schade is.

In Valkenburg blijken ook de bruggen niet bestand geweest te zijn tegen de kracht van het water. De bruggen zijn ondermijnd en storten in. 

Nu het water zich verzamelt in grote rivieren zoals de Maas, wordt het aan de oevers van de Maas spannend of er ook hier huizen gaan overstromen. Op het hoofdkantoor van het waterschap rekenen computers uit welke gebieden er mogelijk kunnen overstromen. Uit berekeningen blijkt dat de waterstand mogelijk hoger gaat uitkomen dan in 1993 en 1995. Uit voorzorg evacueren o.a. Roermond, Maastricht, Meerssen en Eijsden enkele duizenden inwoners.

Als het Maaswater op de avond van 15 juli begint te stijgen, wordt de situatie al snel op tientallen plaatsen kritiek.

Er is later op de dag ook wat goed nieuws, het lijkt erop dat de dam van waterbuffer De Hem in Hoensbroek niet door gaat breken.

Op donderdag komt ook het bericht uit Duitsland dat daar het dodental tot boven de 80 is gestegen, er worden ook nog honderden mensen vermist, daarom is de vrees dat het dodental nog wel kan stijgen. 135.000 inwoners van Noordrijn-Westfalen zitten zonder stroom. In België is de toestand zeer ernstig in Pepinster, daar zijn mensen het dak op gevlucht. Door laaghangende bewolking kunnen legerhelikopters de mensen nog niet redden. Die huizen zijn echter ook ondermijnd door de kolkende beek, dus sommige huizen dreigen in te storten, of zijn ingestort en verdwijnen in de kolkende rivier de Vesder. De situatie is nog chaotischer geworden doordat telefoonnetwerken in Wallonië verstoord zijn, mensen kunnen elkaar niet vertellen of ze veilig zijn.

De overstroming van de Geul in het centrum van Valkenburg. (Fotograaf: Romaine, Creative Commons CC0)

Vrijdag 16 juli: hoogwatergolf gaat naar Maas

Op de ochtend van 16 juli blijken de berekeningen redelijk juist te zijn, de Maas bereikt de hoogste stand in Maastricht. Het worstcasescenario is gelukkig niet uitgekomen. Er komen wel ramptoeristen af op het hoogwater. De ME moet op verschillende plaatsen mensen wegsturen uit Valkenburg en de Maas.

Er worden ladingen zandzakken afgeleverd in de dorpen aan de Maas. De inwoners staan in de rij voor zandzakken. Zij staan voor ook een keuze, vertrekken of blijven? Het Viecuri ziekenhuis besluit te evacueren, ambulances uit het hele land komen helpen om alle 140 patiënten over te plaatsen naar andere ziekenhuizen. Ook enkele wijken van Venlo worden geëvacueerd, in totaal worden in Venlo ruim tienduizend inwoners geëvacueerd.

In Bunde blijkt het water uit het Julianakanaal onder de dijk door te kunnen stromen, een zogenoemde “wel”. Deze noodsituatie is snel aangepakt door heel veel zandzakken rond deze wel te plaatsen. Deze wel kon ontstaan door het aanhoudende hoogwater. Als er lange tijd water tegen een dijk aan staat, dan verzwakt dat dijken en kades.

De overstromingen in Limburg zijn uitgeroepen tot ramp, en giro 777 is opengesteld voor donaties voor de getroffenen in Zuid-Limburg. Vooral in Valkenburg is de schade groot, vrijdagmiddag 16 juli is het water gezakt, en beginnen bewoners met het puin ruimen.

Vrijdagmiddag is de hoogwaterpiek aangekomen bij Roermond.

De Maas steeg snel in Maastricht, vanaf de Sint Servaasbrug kijken voorbijgangers naar het waterpeil.

Zaterdag 17 juli: hoogwater in Noord-Limburg, water zakt in Zuid-Limburg
In de nacht naar en ochtend van zaterdag is er door de inwoners tussen Venlo en Mook (Noord-Limburg) gespannen gekeken naar het hoogwater. De piek heeft nu ook Noord-Limburg bereikt. Enkel in 1926 en 1993 stroomde er net zoveel water door de Maas.

In Zuid-Limburg kunnen steeds meer inwoners van geëvacueerde wijken terug naar huis. Bij thuiskomst blijkt hoe ver het water is gekomen, sommige bewoners beginnen met puin ruimen. In Noord-Limburg blijkt het toch nog nodig te zijn om meer inwoners te evacueren, zoals de bewoners van Well. Het water komt daar steeds hoger, en de dijken blijken plaatselijk te zwak. Sommige inwoners weigeren ook te vertrekken.

In Horn bleek het water te hoog, de nooddijk is daar doorgebroken, hierdoor stroomt het water de straten van het dorp binnen.

In het Noord-Brabantse Escharen is een koe gered, deze koe bleek even later afkomstig te zijn uit Echt (Midden-Limburg). Deze koe heeft 100 km in de Maas afgelegd, en kon er toch levend uitkomen.

Defensie helpt mee met dijkverstevigingen bij Baarlo (Midden-Limburg). Bron: Ministerie van Defensie, Creative Commons CC0

De nasleep
Zondagavond 18 juli blijkt het grootste gevaar ook in Noord- en Midden-Limburg te zijn geweken. Het water van de Maas zakt. De meeste bewoners langs de Maas konden opgelucht ademhalen, op enkele plaatsen ging het mis, op veel plaatsen hielden de dijken het net. Vele honderden bedrijven in Limburg hebben waterschade en verlies van omzet. Circa 100 inwoners konden pas maanden later terug in hun huis, want sommige huizen zijn onveilig verklaard. Voor veel bedrijven en inwoners blijkt het nog erg lastig te zijn om geld te krijgen uit het steunfonds voor de getroffenen van deze ramp.

Het duurde nog maanden voordat alle slachtoffers van de watersnoodramp gevonden en geïdentificeerd waren, in Duitsland kwamen uiteindelijk 196 mensen om het leven, in België waren dat 41 mensen. In Nederlands Limburg vielen gelukkig geen slachtoffers.

In oktober spoelde er een Duitse vrouw aan in Rotterdam, deze vrouw bleek al sinds de overstromingen vermist te zijn. Ze woonde in het zwaargetroffen Ahrtal, en is dus 300 kilometer verderop aangetroffen.

Na de overstroming waren de problemen nog niet voorbij. Enorm veel huizen bleken verzwakt, en moesten gesloopt of versterkt worden. Het drinkwater raakte vervuild. Een jaar later bleken veel vergoedingen in België nog steeds niet uitgekeerd te zijn. Ook de wederopbouw blijkt in de zwaarst getroffen gebieden lang te duren, er is heel veel verwoest. Anno juli 2023 is de wederopbouw nog steeds bezig. Ook in Valkenburg kunnen tientallen inwoners anno juli 2023 nog niet terug hun huis in, omdat er nog steeds waterschade is.

Na de overstromingen barstte ook een discussie los in hoeverre dit te voorkomen was geweest. Was dit te voorkomen? Tot in hoeverre kunnen we overstromingen in Zuid-Limburg voorkomen? Het bleek dat zulke plotse overstromingen (flash floods) erg lastig te voorkomen zijn. Dankzij een baanbrekende methode kon het KNMI al na een maand de resultaten van een studie publiceren, het bleek dat klimaatverandering een rol heeft gespeeld bij deze overstromingen.

Uit berekeningen van een hulporganisatie blijkt dat de watersnood van Limburg, België en Duitsland de op één na duurste natuurramp van het jaar 2021 was. De schade besloeg in totaal 38 miljard euro. De duurste ramp was de orkaan Ida in de VS (60 miljard euro aan schade).

De situatie bij Flamersheim (Euskirchen, Duitsland) 5 dagen na de overstromingen. Door de overstromingen heeft de volledige huisraad grote waterschade gekregen. Zo lagen de straten er in het zwaarstgetroffen gebied lange tijd bij. Fotograaf: Raimond Spekking, Creative Commons CC BY-SA 4.0.

Eigen ervaring
Ik woon zelf vlakbij de Maas in Noord-Brabant, hier werden enkele buitendijkse huizen tijdelijk onbereikbaar, maar de dijken konden het hoogwater hier wel houden. De schade bij boeren in de uiterwaarden bleek wel groot te zijn, die oogst is verloren gegaan. Bij de boeren in de uiterwaarden van Noord-Brabant was het daarna nog heel moeilijk om steun uit het noodfonds te krijgen, want dit werd eigenlijk alleen uitgekeerd voor inwoners van Limburg. Boeren in Limburg moesten ook nog een maand wachten voordat zij ook te horen kregen dat ze recht hadden op een waterschadevergoeding. Een maand later was ik in de Ardennen bij Dinant. Met een kajak voer ik over een riviertje, hoog in de bomen hingen nog de resten van caravans, containers, matrassen, tenten in de bomen. Op de grond lagen nog restanten van auto's, diverse bruggen waren ingestort. Sowieso waren enorm veel wegen in dat gebied afgezet. Het liet mij zien hoe groot de schade van deze zware overstroming was.

Al met al heeft deze gebeurtenis een grote indruk gemaakt, bij het schrijven van deze blogs komen de herinneringen terug. Ook al was ik er fysiek niet bij, de beelden blijven indrukwekkend.

Een verwoest stuk spoor bij Altenahr. Hier liep vóór de overstromingen een treinspoor, maar tijdens de overstromingen werden 20 kilometer spoor en 7 spoorbruggen volledig verwoest. Het duurde 4 tot 5 maanden voordat er weer treinen tussen Remagen en Ahrweiler reden. Twee jaar na de overstromingen moet nog steeds het laatste stuk van de verwoeste spoorbaan worden herbouwd. De werkzaamheden beginnen volgens planning deze zomer, en duren tot 2025. 8 spoorbruggen en 14 kilometer spoor moeten nog volledig worden herbouwd. Fotograaf: Martin Seifert, Creative Commons CC0.

Herdenking
In juli 2022 werd in het Zuid-Limburgse Meerssen een herdenkingsmonument onthuld. Ook in 2023 werd de ramp herdacht. Zo is in België gisteren ook de ramp herdacht. Er werd ook stilgestaan voor de slachtoffers van klimaatverandering wereldwijd.

Bronnen: Limburger.nl