Gisteravond trok er een stevige onweersbui over het weerstation in Gilze-Rijen. Het meteorologische station van het KNMI noteerde tijdens die bui opeens een windstoot van 88 kilometer per uur. Zware onweersbuien worden vaak geassocieerd met windhozen ofwel tornado’s. In Nederland hebben zulke windsnelheden in een onweersbui echter vaak een andere oorzaak: valwinden. Al die verschillende windveroorzakers kunnen nogal verwarrend zijn, daarom zetten we in deze blog de belangrijkste op een rijtje. 
Gisteravond noteerde het meetstation in Gilze-Rijen een windstoot van 88 km/u in een onweersbui!
Opbouw van een bui
Een onweersbui ontstaat in onstabiele lucht. De lucht is onstabiel als er genoeg warme lucht bij de oppervlakte aanwezig is, die warme lucht wil namelijk omhoog. Als die bellen met warme lucht opstijgen krijg je turbulentie en ontstaan er eerst stapelwolken. Wanneer er genoeg onstabiliteit is kunnen die stapelwolken uitgroeien tot onweerswolken. In onweerswolken zijn eigenlijk 2 duidelijke stromingen te ontdekken. De stroming met warme lucht voedt de onweersbui en stijgt op. Als er genoeg warme lucht is die op kan stijgen kan een onweerswolk soms tot wel 14 kilometer hoogte groeien. Zo hoog in de lucht is het ijskoud en dat verklaart meteen de volgende stroming. Door de neerslag in zo’n bui wordt de koude lucht van hoogte mee naar beneden getrokken. Dit zorgt voor een koude stroming die er aan de achterkant van een bui uitkomt.
Aan de voorkant van een bui wordt warme lucht omhoog getransporteerd, aan de achterkant beweegt koude lucht naar beneden.
Windstoten
Volgens het woordenboek is een windstoot een ‘plotselinge hoeveelheid extra wind’. Wanneer we het over windkracht hebben gebruiken we de gemiddelde wind van 10 minuten. Een windstoot duurt minder lang en is krachtiger dan de gemiddelde wind. In de meteorologie praten we over zware windstoten als ze harder zijn dan 75 km/u. Als een windstoot boven de 100 km/u uitkomt hebben we het over zeer zware windstoten. Windstoten kunnen in Nederland het hele jaar voorkomen, de manier waarop verschilt alleen behoorlijk. In de zomer ontstaan windstoten tijdens een zware bui. Door de dalende luchtbewegingen in een onweersbui wordt extra lucht naar de oppervlakte gedrukt. Bovendien waait het op hoogte harder, die extra windsnelheid wordt ook naar beneden meegenomen. Eenmaal op de grond aangekomen kan die lucht niet verder en verspreidt zich dus over de omgeving. Deze verspreiding voelen we als een windstoot en is vaak aan de rand van een bui op te merken. In de winter ontstaan windstoten niet onder een onweersbui maar rondom een stormdepressie. Zo’n stormdepressie is een lagedrukgebied dat veel groter is dan een onweersbui en waarbij hogere gemiddelde windsnelheden worden gemeten. Windstoten bij stormen ontstaan door wrijving met het aardoppervlakte. Die wrijving zorgt voor een grillig windpatroon waarbij de wind op de ene plek meevalt en op de andere plaats juist harder waait.
Op deze foto van een bui is aan de linker onderkant goed te zien waar zich de windstoot die uit een valwind is ontstaan bevindt. Het windfront neemt de regen daar mee waardoor het op deze foto grijs van kleur is. Bron: Jan van Hoof
Valwinden
We weten inmiddels dat er in een onweersbui opstijgende warme lucht en dalende koude lucht aanwezig is. Een valwind is, zoals de naam al doet vermoeden, een wind die uit de lucht komt ‘vallen’ en wordt ook wel microburst of downburst genoemd. Wind en koude lucht van boven in de bui worden door neerslag meegenomen naar de grond toe. Het verschil tussen een valwind en een ‘gewone’ windstoot zit hem in het gebied waarin de lucht daalt. Bij een valwind stort de koude lucht in een kleiner gebied neer. Dit geeft de lucht extra snelheid mee waardoor het harder op de grond botst. Eenmaal op de grond kan die ‘vallende’ wind veel schade aanrichten. Als je veel bomen in dezelfde richting om ziet liggen kun je ervan uitgaan dat dat het werk van een valwind is geweest. 
Een valwind ontstaat als koude lucht en wind van hoogte in een klein gebied richting het oppervlakte 'vallen'.
Windhozen
Een windhoos is een ander weerfenomeen dat met hoge windsnelheden schade aanricht. Een windhoos treffen we ook met name onder zware onweersbuien aan. De ontstaanswijze is echter heel anders dan die van een valwind of ‘gewone’ windstoot. Een windhoos ontstaat als er op verschillende hoogtes grote verschillen zijn in windrichting en temperatuur. Door die dynamiek ontstaan er wervelingen die zich kunnen ontwikkelen tot een windhoos. Een volgroeide windhoos is een roterende slurf onder een bui die een spoor van vernieling kan achterlaten. Windhozen laten zich (nog) niet voorspellen, er kan hoogstens gezegd worden of een bui potentie heeft om een windhoos te herbergen. De schade die een windhoos aanricht is te onderscheiden van de schade van een valwind door de verschillende richtingen waarin bijvoorbeeld bomen omgevallen zijn. Bij een valwind is de schade een kant op gericht, bij een windhoos kan schade door de draaiing richting alle kanten gesignaleerd worden.
Een windhoos ontstaat niet door dalende luchtbewegingen maar door roterende lucht onder een zware onweersbui.
