De ene wolk is de andere niet en daarom hebben ze allemaal een naam. Maar wat zijn de kenmerken? Een wolk is een verzameling van kleine waterdruppeltjes en ijskristallen, op enige hoogte boven het aardoppervlak. Wolken komen niet alleen op aarde voor, maar ook op andere planeten. Deze bestaan veelal niet uit water. Op de planeet Venus is bijvoorbeeld een dik wolkendek aanwezig dat uit zwavelzuurdruppels bestaat.
Gelaagde wolken op lage hoogte - Stratocumulus (Alida Boersma, Steenwijkerwold)
Hoe ontstaat een wolk?
Terug naar planeet aarde. Ook wanneer er geen wolkje te bekennen is bevindt zich water in de lucht en wel in gasvorm. Dit noemen we waterdamp. Een wolk komt tot ontwikkeling wanneer de lucht voldoende afkoelt en de verzadigingstemperatuur bereikt. Koude lucht kan namelijk minder waterdamp bevatten dan warme en wat er dan gebeurd: condensatie.
Het afkoelen en ontstaan van wolken is meestal het gevolg van stijgen van de lucht. Dit kunnen grootschalige stijgende luchtbewegingen zijn (denk aan frontpassage) of lokale stijgende lucht (denk aan thermiek / convectie). De verschillen in luchtbewegingen geven de wolken verschillende vormen en groottes.
Wolkensoorten
De atmosfeer van de aarde is ongeveer 1000 km dik. Wolken kunnen slechts tot ongeveer 80 km hoogte voorkomen. De hoogste wolken staan bekend als lichtende nachtwolken, maar zijn niet te vergelijken met de gewone wolken.
Wolkensoorten onderverdeeld in niveaus
De meeste wolken komen echter in de onderste 20 km van de atmosfeer voor, namelijk de troposfeer. De troposfeer wordt grofweg in drieën verdeeld. Wolken worden geclassificeerd afhankelijk van de hoogte waarop ze voorkomen in lage, middelbare en hoge bewolking. We gebruiken de vorm ofwel structuur van wolken en de hoogte om de wolken in verschillende soorten te verdelen. Wolken kunnen vijf verschillende hoofdsoorten qua structuur hebben, namelijk; cirriform, stratiform, cumuliform, stratocumuliform en cumulonimbiform.
Cumulus-wolken in een straatje (Bert Ludikhuizen, Nispen)
Cumulus wolken, met daarboven Cirrus (Henk Luntz, Beverwijk)
Lage bewolking
In de onderste 2 km van de atmosfeer tref je lage bewolking aan. Deze bestaat uit stratus- en (strato-)cumuluswolken. Stratus betekent in het Latijn op de grond of horizontaal uitgebreid, terwijl cumulus een ander woord is voor gestapeld. Een meer bekende naam voor cumuluswolken is dus stapelwolken. De meest lage wolken zijn de stratuswolken, in de weerberichten veelal laaghangende wolken genoemd. Wanneer het somber en grijs is en er geen 'tekening' in de lucht zichtbaar is, kijk je meestal tegen stratus aan.
Egaal grijs - Stratuswolken (Piet Grim, 's-Heerenhoek)
De duistere golvende wolken, in dit geval op middelbare hoogte: Asperitas. Deze wolken tref je veelal in de buurt van een Cumulonimbus-wolk. (Aad Stikkelorum, Beilen)
Middelbare bewolking
De wolken op 2 tot 4 km hoogte vanaf het aardoppervlak staan bekend als middelbare bewolking. Hier tref je Altostratus en Altocumulus, ook wel schapenwolken genoemd, aan. Het is bijna hetzelfde als de lage bewolking, maar met "alto-" vooraan. Het Latijnse woord "altus" betekent hoog, dus komen Altostratus en Altocumulus hoger dan stratus en cumulus in de atmosfeer voor.
Altocumulus-wolken op middelbare hoogte (Emiel Jonkers, Ouddorp)
Hoge bewolking
De derde hoofdsoort bewolking tref je boven 6 km in de troposfeer aan. Deze bewolking betreft cirrus, cirrostratus en cirrocumulus. Cirrus betekent in het Latijns een haarlok. Cirruswolken hebben vaak een draderige of harige structuur. Op die grote hoogte ligt de temperatuur altijd ver onder nul en daarom bestaat Cirrus alleen maar uit ijskristallen. Cirrus wordt ook vaak 'gemaakt' door de uitlaatgassen van vliegtuigen, zogenaamde contrails.
Wolken op grote hoogte bestaan alleen uit ijskristallen - Cirrus (Gerard Boukes, Scheveningen)
In de Cirrus-familie kennen we ook de Cirrocumulus, kenmerkend door de kleine bolletjes-structuur (Joyce Derksen, Doornenburg)
In sommige gevallen kan het zonlicht worden gebroken in de ijskristallen van Cirrus-wolken en ontstaat een kring om de zon, ofwel een halo (Robert Mooij, Elst)
Meerdere lagen
Er zijn ook nog een aantal wolkensoorten die niet specifiek in één laag van de troposfeer voorkomen, maar meerdere lagen beslaan! Een voorbeeld daarvan de Cumulonimbus, oftewel de buienwolk! De Cumulonimbus is ook de wolk waar onweer bij voorkomt. Deze wolk kan zich van de onderste tot en met de bovenste laag van de troposfeer kan uitstrekken. Nimbus betekent in het Latijn een regen. Dus verwijzen wolknamen met "nimbus" erin naar regenwolken. Nimbostartus is daar ook een voorbeeld van. Cumuluswolken kunnen overigens ook op meerdere lagen of vlakken in de troposfeer voorkomen.
Als een explosie de atmosfeer in! De Cumulonimbus (Sander Griebling, Apeldoorn)
Wanneer de atmosfeer onstabiel is en er met gemak Cumulonimbus-wolken kunnen ontstaan kun je deze bijzondere wolken ook wel eens spotten: Mammatus (Pe Hartog, Landsmeer).
Vandaag en ook de komende dagen zijn verschillende wolkensoorten te 'spotten'. Zijn het vandaag de Cumulonimbi en Cumuli, morgen veel al Cirrus-wolken.
